Namangan muhandislik-qurilish instituti

Eritma  va  suyultirilmalarning  elektrolizi.  Elektrolit  eritmasi  yoki  suyuqlanmasining zar-

rachalari (ionlari) katodda elektronlarni biriktirib olib qaytariladi. Anodda zarrachalar elektron berib 

oksidlanadi.  Tuzlarning  suyuqlanmasi  elektrolizi  sifatida  CdCl

2

  suyuqlanmasining  elektrolizini 

olish mumkin. Suyuqlanmada tuz ionlarga dissotsilanadi: 

CdCl

2

  Cd

2+ 

+

 

2Cl

–

 

 

Katodda kadmiy kationlari qaytariladi, anodda esa xlor ionlari oksidlanadi: 

 

katod (-): Cd

2+

 + 2e

–

 = Cd 

anod (+): 2Cl

– 

- 2e

– = 

Cl

2

 

 

Ikkala yarim reaksiyani qo’shib yozamiz: 

 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   64    

2

электролиз

2

Cl

Сd

Cl

2

Сd



















 

 

Tuzlarning suvdagi eritmalarining elektrolizida eritmada tuz ionlaridan tashqari suvning dis-

sotsilanishidan  hosil  bo’lgan  H

+

  va  OH

–

  ionlarining  bo’lishi  ham  hisobga  olinadi.  Katod  atrofiga 

elektrolit va vodorod kationlari hamda anod atrofiga elektrolit va gidroksid ionlari to’planadi. Katod 

va anodda boradigan oksidlanish-qaytarilish jarayoni ionlarning oksidlanish-qaytarilish potensiallari 

qiymatiga bog’liq. 

Tuzlarning  suvdagi  eritmalarida  boradigan  katod  jarayonlarida  vodorod  ionlarining  qay-

tarilish  potensiali  qiymatini  hisobga  olish  kerak.  Bu  potensial  vodorod  ionlarining  konsentratsiya-

siga bog’liq (25

o

C): 

 

    2,3 · R · T    

  

2,3 · 8,31 · 298 

E = E

0

 + ————  lg[H

+

] = E

0

 + ——————–  lg[H

+

] = 

        n · F  

 

 

     1 · 96500 

 

= E

0

 + 0,059 lg[H

+

] . 

Vodorod  elektrodning  potensiali  E

0

  =  0  ga  tengligini  va  lg[H

+

]  =  –  pH  ekanligini  hisobga 

olsak: 

 

E = – 0,059 · pH  bo’ladi. 

 

Tuzlarning neytral eritmalari uchun pH = 7 ga tengligi uchun: 

E = – 0,059 · 7 = – 0,41V bo’ladi. 

 

Agar  elektrolit  kationini  hosil  qiluvchi  metallning  elektrod  potensiali  -0,41V  dan  katta 

bo’lsa,  elektrolitning  neytral  eritmasidan  katodda  metall  ajralib  chiqadi.  Aksincha,  agar  elektrolit 

kationini  hosil  qiluvchi  metallning  elektrod  potensiali  -0,41V  ga  nisbatan  kichik  bo’lsa,  katodda 

metall  emas,  balki  vodorod  ajraladi.  Agar  metallning  elektrod  potensiali  -0,41V  ga  yaqin  bo’lsa, 

katodda metall ham, vodorod ham ajraladi, ko’pincha metall va vodorod birgalikda qaytariladi. 

Kislotali  eritmalardan  vodorodning  elektrokimyoviy  ajralishi  vodorod  ionlarining  el-

ektrokimyoviy  ajralishi  vodorod  ionlarining  zaryadsizlanishi  hisobiga  bo’ladi.  Neytral  va  ishqoriy 

eritmalarda suv elektrokimyoviy qaytariladi: 

 

2H

2

O + 2e

–

 = H

2

 + 2OH

–

 

 

Elektroliz  jarayoni  anod  materialiga  qarab,  inert  anod  bilan  bo’ladigan  elektroliz  va  aktiv 

anod bilan bo’ladigan elektrolizga bo’linadi. Oksidlanmaydigan materialdan (grafit, platina) yasal-

gan anod inert anod, oksidlanadigan materialdan yasalgan anod aktiv anod deb yuritiladi. 

Tuzlar eritmalarining elektrolizini misollar asosida ko’rib chiqamiz. 

1) KNO

3

 tuzi eritmasining inert anod ishtirokidagi elektrolizi: 

KNO

3

  K

+

 + NO

3

–

 

 

K

+

/K uchun E

0

 = – 2,93 V bo’lib, K

+

 kationlari katodda qaytarilmaydi, NO

3

–

 anionlari suvli 

eritmalarda oksidlanmaydi.  

Katodda va anodda suv molekulasi qaytariladi va oksidlanadi: 

 

Katodda (-): 2H

2

O + 2e

–

 = 2OH

–

 + H

2

; 

Anodda (+): 2H

2

O - 4e

–

 = 4H

+

 + O

2

. 

 

CuCl

2

 eritmasining inert anod ishtirokidagi elektrolizi. 

 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   65    

CuCl

2

  Cu

2+

 + 2Cl

–

 

 

Misning standart elektrod potensiali E

0

 = 0,34V bo’lganligi uchun katodda faqat mis ionlari 

qaytariladi, anodda esa xlorid ionlari oksidlanadi: 

Katodda (-): Cu

2+

 + 2e

–

 = Cu; 

Anodda (+): 2Cl

– 

- 2e

–

 = Cl

2

 

2

электролиз

2

Cl

 

Cu 

CuCl

 













 

2) Tuz eritmalarining aktiv anod qo’llanilgandagi elektrolizi. 

Bunday elektroliz jarayonida anod materiali eriydi. Masalan, kadmiy sulfat eritmasining el-

ektrolizini misol qilish mumkin: 

CdSO

4

  Cd

2+

 + 

-

2

4

SO

 

 

Katodda (-): Cd

2+

 + 2e

–

 = Cd 

Anodda (+): Cd - 2e

–

 = Cd

2+