|
V
g
S
(8.1)
bunda g
1
– zarralarning sof massasi; V
1
– ular egallagan hajm.
Grunt namligini butunlay yo‘qotish uchun uni 100-1050 quritish
tavsiya etiladi.
Grunt zarralarining zichligi tajriba ustaxonasi sharoitida piknometr
yordamida aniqlanadi. Uning qiymatlari: loy uchun – 26,0-27,5; qumli loy
uchun-26,027,0; qum uchun esa-26,0-26,8 kN
m
3
Gruntning zichligi
p
, (kN
m
3
) deganda, uning tabiiy sharoitdagi
zichligi va namligi saqlangan xolda xajm birligidagi massasi tushuniladi,
ya’ni
139
V
V
g
g
2
1
2
1
,
(8.2)
bunda g
1
- qattiq zarralar massasi; g
2
- g‘ovakdagi suvning massasi;
V
1
– zarralar egallagan xajm; V
2
– suv egallagan xajm.
Gruntning zichligini aniqlash uchun uning tabiiy tuzulishi va
xolatini buzmagan xolda extiyotkorlik bilan namuna olinadi. Agar imkon
bo‘lsa, shu vaqtning o‘zida uning xajmi va massasini aniqlash lozim. Aks
xolda olingan namunaning namligi yo‘qolmasligi uchun u tez oq mum
(parafin) bilan qoplanadi yoki ustida maxkam byerkitilgan maxsus
idishlarga solinib, tajriba ustaxonasiga jo‘natiladi. Gruntning zichligi
13,0-21,0 kN
m
3
oralig‘ida o‘zgarishi kuzatiladi.
Grunt namligi
(o‘lchov birligi yoki foiz) deb, ma’lum xajmdagi
grunt suvi massasining shu grunt zarralarining massasiga bo‘lgan
nisbatiga aytiladi
g
g
1
2
,
(8.3)
bunda: g
2
– grunt suvining massasi; g
1
- zarralarning massasi.
Grunt namligi uning tabiiy xolatiga nisbatan aniqlansa, u xolda bu
namlik gruntning tabiiy namligi deb aytiladi.
Gruntning qo‘shimcha fizik ko‘rsatkichlari. Gruntning asosiy
ko‘rsatkichlari hamma vaqt uning tabiiy xolati xaqida to‘liq ma’lumot
byermaydi. SHuning uchun qo‘shimcha fizik ko‘rsatkichlari hisoblab
aniqlash tavsiya etiladi. Ular orasidagi eng muximlari: g‘ovaklar va
g‘ovaklik koeffitsienti, namlik va zichlik darajalari, grunt xolatlari va
boshqalar.
G’ovaklik n deganda grunt umumiy xajmining g‘ovak qismi
tushuniladi, ya’ni
)
1
(
1
1
2
1
1
2
1
2
S
V
V
V
V
n
V
V
(8.4)
bunda V
1
– olingan namunadagi grunt zarralarining xajmi;
V
2
– namunadagi g‘ovaklar xajmi;
- grunt namligi, o‘lchov birligi hisobida.
G’ovaklik koeffitsienti, ye grunt tarkibidagi g‘ovak va zarralar
xajmlari nisbatini ifodalaydi
140
1
)
1
(
1
1
2
S
n
n
V
V
e
(8.5)
G’ovaklik koeffitsienti gruntdagi o‘zgaruvchan qiymatning (v
2
)
o‘zgarmas qiymatga (v
1
) nisbatini ifodalagani uchun g‘ovaklik
ko‘rsatkichiga nisbatan foydalanish qulay. CHunki g‘ovaklik ikki
o‘zgaruvchan qiymatni (v
2
va v
2
v
1
) o‘z ichiga oladi. SHuningdek,
g‘ovaklik koeffitsienti gruntning tabiiy g‘ovakligini ifodalab, u xaqida
ahamiyatli xulosa chiqarishga imkoniyat beradi.
Agar ye
0,6 bo‘lsa, tabiiy gruntlar ancha mustaxkam zamin
vazifasini o‘taydi. Qum uchun ye
0,8 yoki loy uchun ye
1 bo‘lgan
gruntlarni zamin sifatida yaroqsiz deb hisoblanadi.
G’ovaklik koeffitsientining qiymatlariga asoslanib, qumli gruntlar
zich, o‘rtacha zich va g‘ovak gruntlariga ajratiladi (8.2-jadval)
Qumli gruntlarning g‘ovaklik koeffitsienti
8.2-jadval
Qumlarning turi
Zichlik ko‘rsatkichlari
Zich
O‘rtacha zich
G’ovak
O‘ta yirik, yirik va
o‘rtacha yirik
Mayda
CHangsimon
e
0.55
e
0.60
e
0.60
0.50
ye
0.65
0.60
ye
0.70
0.60
ye
0.80
e
0.65
e
0.70
e
0.80
Grunt zarralarining xajmiy zichligi
p
d
ular sof massasining
buzilmagan holdagi hajmiga nisbatini ifodalaydi:
e
s
d
1
1
(8.6)
Grunt zarralarining hajmiy zichligi 13-18,5 kN
m
3
oralig‘ida
o‘zgaradi.
Muallaq holatdagi gruntning hajmiy zichligi
p
d
Arximed qonuniga
asoslanib, suvning ko‘tarish hususiyatini hisobga olgan holda aniqlanadi,
ya’ni:
e
n
s
s
M
1
)
1
)(
(
(8.7)
bunda
P
-suvning zichligi, 10 kN|m
3
.
141
Gruntning namlanish koeffitsent, S
1
undagi gavaklarning suv bilan
to‘lish darajasini ifodalaydi:
e
S
e
r
(8.8)
Namlanish koeffitsientining qiymati 0 dan (quruq holatida) 1,0
gacha (suvga to‘yingan holati) o‘zgaradi.
Gruntlar bu ko‘rsatkichlarga asoslanib: 0
S
r
0,5 kam namlangan;
0,5
S
r
0,8 namlangan, 0,8
S
r
1 suvga to‘yingan xillarga bo‘linadi.
Gruntning zichlanish koeffitsenti, J
d
quyidagicha hisoblanadi
min
max
max
e
e
e
e
J
m
d
(8.9)
bunda emax, emin – ma’lum grunt namunasiga xos g‘ovaklik
koeffitsientining eng yuqori va kam qiymatlari; em – gruntning tabiiy
xolatini ifodalovchi g‘ovaklik koeffitsienti.
Gruntning zichlanish koeffitsienti ham 0 dan (g‘ovak holati) 1,0
gacha (zich holati) o‘zgarishi mumkin.
Gruntning
namlanish
va
zichlanish koeffitsientlaridan asosan,
qumli gruntlar holatini aniqlashda
foydalaniladi.
Loyli
gruntlarning
holati
esa,
aksariyat
ularning
namligiga bog‘liq bo‘lib, uning
o‘zgarishi natijasida grunt qattiq,
yumshoq va oquvchan holatiga o‘tishi
mumkin.
SHuning
uchun
loyli
gruntlar holati maxsus ko‘rsatkichlar
yordamida o‘rganiladi.
Agar grunt holatini uning namligiga bog‘lab chizmada ifodalasak,
unda ikki muhim chiziqni ajratish mumkin (8.1-rasm).
Oqish chegarasi (W
0
) namlikni bir oz oshirish bilan gruntning
oquvchanlik holatiga o‘tishini belgilaydi. Gruntning oqish chegarasi
muvozanat konusi deb nomlanuvchi maxsus moslama yordamida
aniqlanadi.
Qotish chegarasi (W
k
), bunda namlikning bir oz kamayishi
gruntning qattiq holatga olib kelishi ifodalaydi.
142
Gruntning oqish va qotish chegaralari undagi loy zarralarining
miqdori va minerallar tarkibiga bog‘liq. SHuningdek, bu chegaralarning
miqdor jihatdan farqi gruntning yumshoqlik ko‘rsatkichi deb ataladi.
W
yu
W
0
- W
k
(8.10)
Yumshoqlik ko‘rsatkichlari qiymati yordamida mayda zarrali
gruntlar loy (W
yu
17; qumli loy (7
W
yu
17); loyli qum (1
W
yu
17);
qum (W
yu
1) kabi turlarga bo‘linadi.
Loyli gruntga xos bo‘lgan yana bir ko‘rsatkich uning holat
ko‘rsatkichidir, J
L
ya’ni:
Ю
K
O
L
W
W
W
J
(8.11)
Bu ko‘rsatkich yordamida loyli gruntlar quyidagi holatda bo‘lishi
mumkinligini aniqlandi:
Qattiq (J
L
0); bir oz qattiq (0
J
L
0,5); yumshoq (0,5
J
L
0,75);
bir oz yumshoq (0,75
J
L
1); oquvchan (J
L
1).
Do'stlaringiz bilan baham: |
