Namangan muhandislik-qurilish instituti rizaev bahodir shamsiddinovich, qosimov ilhom ma

Gruntning suyuq qismi. 
Professor A.F. Lebedov grunt tarkibidagi 
suvni o‘rganib, grunt zarralari sirtidagi suvning molekula kuchlari 
yordamida tortilib turish nazariyasini yaratadi. Suv quyidagi holatda 
bo‘ladi: bug‘, gigroskopik suv, suv qobiq va yerkin xolatda. 
Zarraning 
yirikliligi
10mm 
dan katta 
10-2mm 2-0,5mm 
0,5-
0,25mm 
0,25-
0,1mm 
0,1mm 
dan 
kichik 
Jami 
Alohida 
qism 
zaralarinin
g massasi
6 
4 
12 
5 
10 
13 
50 
Massa, % 
hiso bida 
12 
8 
24 
10 
20 
26 
100 
Zarraning 
yirikliligi 
10 mm 
dan katta 
10-2 
2-0,5 
mm 
0,5-0,25 
mm 
0,25-0,1 
mm 
0,1mm 
dan 
kichik 
Alohida 
qism 
zaralarinin
g massasi 
6 
4 
12 
5 
10 
13 
Jami 

---

137 
Massa, % 
hisobida 
12 
8 
24 
10 
20 
26 
50 
Zarraning 
yirikliligi 
10mm 
dan 
10-2 
2-0,5mm 
0,5-
0,25mm 
0,25-
0,1mm 
0,1mm 
dan 
kichik 
100 
Alohida 
qism 
zaralarinin
g massasi 
6 
4 
12 
5 
10 
13 
Jami 
Massa, % 
hisobida 
12 
8 
24 
10 
20 
26 
50 
Zarraning 
yirikliligi 
10mm 
dan 
10-2 
2-0,5mm 
0,5-
0,25mm 
0,25-
0,1mm 
0,1mm 
dan 
kichik 
100 
Alohida 
qism 
zaralarinin
g massasi 
6 
4 
12 
5 
10 
13 
Massa, % 
hisobida 
12 
8 
24 
10 
20 
26 
Ko‘pincha suv qobiq bilan yerkin suv orasiga zichligi kam (yoki 
bo‘sh bog‘langan) suv kiritiladi. 
Bug‘ A.F.Lebedovning ta’kidlashicha, grunt g‘ovaklarida suv hosil 
bo‘lish sabablaridan biridir. U yuqori bosimli xolatdan past bosimli 
holatga o‘tib, grunt g‘ovaklarida tutilib, suv hosil qiladi.
Gigroskopik suv grunt zarrachalarining sirtiga o‘rnashib qoladi. Bu 
xodisani oddiy tajriba yordamida kuzatish mumkin masalan,quritilgan 
grunt bulgani nam xonaga quyilsa, ma’lum vaqtdan so‘ng uning og‘irligi 
orta boshlaydi. Bu o‘zgarish gigroskopik chegara hosil bo‘lguncha davom 
etishi mumkin. Tajribalar yordamida quydagi gigroskopik chegara 
miqdori aniqlangan;qum uchun -1%, changsimon zarralar uchun -7% va 
loysimon zarralar uchun-17% (foizlar zarrarining quruq holatidagi 
massasiga nisbatan olinadi). 
Suv bug‘i gigroskopik suv to‘yinmagan gruntlar uchun hosdir. 
Gruntdagi g‘ovaklar bunday holatda qattiq zarralar, suv va havo bilan 
to‘lgan bo‘ladi. Agar g‘ovaklar faqat suv (yoki havo) bilan to‘lgan bo‘lsa, 
grunt ikki tarkibli xolatda bo‘ladi. SHuni ta’kidlash kerakki, gigroskopik 

---

138 
suvlar grunt bo‘shliqlari bo‘ylab faqat but holatida harakatlanishi 
mumkin. 
Gruntlardagi elektr tortish kuchi ta’sirida bog‘langan suv qobiq suvi 
deyiladi. Qobiq suvi mustahkam va bo‘sh bog‘langan xolatda bo‘lishi 
mumkin. Bunday suv og‘irlik kuchi qonuniga bo‘ysunmay, o‘ziga xos 
qonuniyatga ega bo‘ladi. Qobiq qatlamidagi suv molekulalari tortish 
kuchi yoki elektr kuchi hisobiga xarakatlanib, qalin qobiqli zarradan 
yupqa zarra tomon yo‘nalgan bo‘ladi. 
Gruntning gazli qismi. Gruntda ikki xil yerkin va qamralgan gazlar 
mavjud. Birinchi xil gaz (havo) bosimi atmosfera bosimiga monand 
bo‘lgani uchun gruntning xossalariga sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydi. 
Qamralgan gaz bosimi esa uning atrofini o‘rab turivchi suv bosimiga teng 
bo‘ladi. Bunday gaz gruntlarning zichlashish jarayonida qo‘shimcha 
elastiklik xususiyatini vujudga keltiradi, shuningdek, ulardagi suv sizish 
xususiyatini susaytiradi. SHuning uchun qamralgan gazlarni grunt 
xossalarini o‘rganishda hisobga olish talab etiladi. 
Gruntlar xolatini baholash uchun ko‘pgina fizik ko‘rsatkichlar 
mavjud bo‘lib, ular o‘z navbatida tajriba yo‘li bilan aniqlanadigan asosiy 
va hisoblab topiladigan qo‘shimcha ko‘rsakichlarga bo‘linadi. 
G r u n t n i n g a s o s i y f i z i k k o‘ r s a t k i ch l a r i zichlik, 
zarrachalar zichligi hamda namlik ko‘rsatkichlarini o‘z ichiga oladi. 
Grunt zarrachalarining zichligi r
s
(kN

m
3
) sof quritilgan zarralar 
massasining ular egallagan xajmiga nisbati kabi aniqlanadi: 
,
1
1