Nomi
|
Formulasi
|
Suyuqlanish harorati, OS
|
Qaynash harorati, OS
|
Metan
|
CH4
|
– 184
|
– 162
|
Etan
|
C2H6
|
– 172
|
– 88
|
Propan
|
C3H8
|
– 190
|
– 42
|
Butan
|
C4H10
|
– 135
|
– 0,5
|
Izobutan
|
izo-C4H10
|
– 140
|
– 10
|
Pentan
|
C5H12
|
–132
|
36
|
Izopentan
|
izo-C5H12
|
–161
|
28
|
Geksan
|
C6H14
|
– 94
|
69
|
Geptan
|
C7H16
|
– 90
|
98
|
Dekan
|
C10H22
|
– 30
|
174
|
Pentadekan
|
C15H32
|
10
|
266
|
Geksadekan
|
C16H34
|
18
|
287
|
Eykozan
|
C20H42
|
37
|
348
|
Alkanlarning kimyoviy xossalari. To’yingan uglevodorodlar oddiy sharoitda ancha passiv bo’lib, kimyoviy reaktsiyalarga juda qiyin kirishadi. Shuning uchun ular parafinlar (parum offinic – aktivmas) deb ataladi. Buning sababi, uglerod-uglerod va uglerod-vodorod bog’lari mustahkam oddiy bog’lar bo’lib, ularning bog’lanish energiyasi 83 kkal/molga teng. To’yingan uglevodorodlarda barcha uglerod atomlarining bog’lari to’yingan bo’lganligi uchun ular birikish reaktsiyalariga kirishmaydi. Ammo ular katalizator ishtirokida, nur va harorat ta’sirida o’rin almashinish reaktsiyalariga kirishadi.
Galogenlash. Alkanlar ftor bilan shiddatli, xlor bilan nur ta’sirida reaktsiyaga kirishadi. Metanni xlorlash nur yoki qizdirish bilan boradi:
Reaktsiya radikal mexanizmida boradi (SR):
Reaktsiya natijasida hosil bo’ladigan metil radikali deyarli tekis tuzilishga ega bo’lib, reaktsiyaga juda tez kirishadi. Metil radikalining uglerod atomi sp2 –gibridlanish holatida bo’lib, juftlashmagan agmatic p-orbitali - bog’ tekisligining ustida va ostida joylashgan:
metil radikali - bog’lari
Tarmoqlangan zanjir tutgan radikallar barqaror bo’ladi. Ulardagi juftlashmagan agmatic boshqa atom va guruhlarning musbat induktiv effekti (+I) va fazoviy ta’sirida delokallashadi.
Radikallarning barqarorligi quyidagi qatorda ortib boradi:
CH3 CH2CH3 CH(CH3)2 C(CH3)3
Nitrolash. Alkanlar suyultirilgan nitrat kislota yoki azot oksidlari bilan qizdirilsa, nitrobirikmalar hosil qiladi. Rus olimi M.I.Konovalov to’yingan uglevodorodlarni yuqori bosim ostida suyultirilgan nitrat kislota bilan qizdirib (140 OS ) nitroalkalar hosil qildi:
R—H + HNO3 R—NO2 + H2O
Nitrolash reaktsiyasida organik birikmalardagi uchlamchi uglerod atomidagi vodorod nitroguruhga oson almashinadi.
Sanoatda nitrobirikmalar to’yingan uglevodorodlarga nitrat kislota bug’lari yoki azot (IV)- oksid ta’sir ettirib olinadi.
Sulfoxlorlash. Alkanlar SO2 va Cl2 bilan ultrabinafsha nur ta’sirida reaktsiyaga kirishib alkansulfonilxloridlar hosil qiladi:
R—H + SO2 + Cl2 RSO2Cl + HCl
Sulfooksidlash. Alkanlar SO2 va O2 bilan ultrabinafsha nur ta’sirida reaktsiyaga kirishib alkansulfonlar hosil qiladi:
R—H + 2SO2 + O2 2RSO2OH
Do'stlaringiz bilan baham: |