|
Metallarning elektrod potensiallarining qiymati
Li
|
Cs
|
K
|
Ca
|
Na
|
Mg
|
Al
|
Mn
|
Zn
|
Cr
|
Li+
|
Cs+
|
K+
|
Ca2+
|
Na+
|
Mg2+
|
Al3+
|
Mn2+
|
Zn2+
|
Cr3+
|
-3,04
|
-3,01
|
-2,92
|
-2,87
|
-2,71
|
-2,37
|
-1,68
|
-1,18
|
-0,76
|
-0,74
|
qaytaruvchilik oksidlovchilik
Fe
|
Ni
|
Sn
|
Pb
|
H2
|
Cu
|
Ag
|
Hg
|
Au
|
Fe2+
|
Ni2+
|
Sn2+
|
Pb2+
|
H+
|
Cu2+
|
Ag+
|
Hg2+
|
Au3+
|
-0,44
|
-0,25
|
-0,14
|
-0,13
|
0,00
|
+0,34
|
+ 0,80
|
+0,85
|
+1,50
|
Bu yerdagi elektrodlar potensiallari farki ayni galvanik elementning elektr yurituvchi kuchini aniklashga imkon beradi. Xozirgi paytda ko’p metallarning o’zini tuzlari eritmasiga botirilganda elektrod potensiallari kiymati aniqlangan.
Qaytar elektrodlar uchun metal elektrodlarining potensiallari ularning konsentratsiyalari asosida Nernts formulasi yordamida xisoblanishi mumkin:
j= -RTln[Men+]
j- metallning elektrod potensiali; R-gaz doimiysi; T- absolyut xarorat;
[Men+]- metall ioning konsentratsyasi.
Metallarning qotishmalari. Metallarning bir nechtasini yoki ularga oz miqdorda metallmaslar qo’shib qotishmalar olish mumkin. qotishmalar xossalari keng chegarada o’zgaradi. Odatda qotishmalarning suyuklanish xaroratlari datslabki metallarnikidan ko’ra kamayishi aniklangan. Lekin, qotishmalarning kattikligi yukori bo’ladi. Eng muxim qotishmalarga co’yan va po’lat kiradi.
Po’lat temirning kam miqdordagi uglerod( 1,7 % gacha) bilan xosil qilgan kotishmasi. qotishmalarda Mn, Si, S, P va boshqa 10 dan ortik ko’shimchalar bor. Po’lat temirga nisbatan kattik bo’ladi.
CHo’yan temirning uglerod (2% dan ko’p) bilan xosil qilgan qotishmasi. CHo’yan tarkibida Si, Mn, P va S bo’ladi. Xozirgi paytda texnikada 5000 dan ortik xar xil qotishmalar ishlatiladi. Ularga bronza, latun, nixrom, dyuralumin va boshqalar kiradi
Nazorat savollari
1. Metallarning davriy sistemadagi o`rni qanday?
2. Metallarni qanday ussullarda olish mumkin?
3. Metallarning fizik xossalarini izohlang
4. Metallarning elektrokimyoviy kuchlanishlar qatorini tushuntiring
6-MA'RUZA. KIMYOVIY KINETIKA
O’quv moduli birliklari
1. Kimyoviy reaksiya tezligi
2. Kimyoviy reaksiya tezligiga ta’sir etuvchi omillar.
3. Katalizator, katalitik jarayonlar.
4. Gomogen va geterogen kataliz.
Tayanch so'z va iboralar:
-
1.Kimyoviy reaksiya tezligi
2.Massalar ta'siri qonuni
3.Vant-Goff koidasi
|
|
4.Katalizator
5.Gomogen kataliz
6.Geterogen kataliz
|
Kimyoviy reaksiya tezligi. Kimyoviy reaksiyalar turli xil tezlikda sodir bo’ladi. Ulardan ba’zilari sekundning mingdan bir ulushida sodir bo’lsa, ayrimlari minutlar, soatlar, kun, oylar va yillar davomida amalga oshadi.
Shunday reaksiyalar ham ma’lumki, ular sharoitga qarab tez va sekin amalga oshishi mumkin, masalan: yuqori haroratda tez, sovuqda sekin borishi mumkin. Bu reaksiyalarning tezliklari orasidagi farq katta bo’lishi mumkin.
Modda va moddalar yigindisiga kimyoda sistema deyiladi. Sistemalar gomogen va geterogen sistemalarga bo’linadi.
Bir xil fazadan tashkil topgan sistema gomogen, xar xil fazadan tashkil topgan sistema geterogen sistema deb ataladi. Sistemaning boshqa qismlaridan chegara sirtlari bilan ajralib turuvchi kismiga faza deb ataladi. Gomogen sistemaga gazlar aralashmasi, chin eritmalar, metallarning qotishmasini, geterogen sistemalarga esa dagal dispers sistemalar, aralashmalar va xokazolar misol bo’ladi.
Gomogen sistemada boradigan (gomogen reaksiyalar) va geterogen sistemada boradigan (geterogen reaksiyalar) reaksiyalar bir birlaridan farq qiladi.
Gomogen sistemada reaksiya sistemaning butun xajmi buyicha ketadi. Masalan, sulfat kislotasiga natriy tiosulfat eritmasi aralashtirilsa, butun xajmi buyicha oltingugurt xosil bo’lib, eritmaning loyqalanishi kuzatiladi:
H2SO4 + Na2S2O3 Na2SO4 + H2O + SO2 + S
Geterogen sistemalarda esa, sistemani tashkil etuvchi fazalar sirtidagina reaksiya amalga oshadi. Masalan, metallning kislotada erishi:
Fe + H2SO4 FeSO4 + H2
Bu reaksiya fakat metall sirtida sodir bo’ladi, chunki reaksiyaga kirishuvchi ikkala modda shu sirtda bir biri bilan to`qnashadi.
Gomogen reaksiya tezligi geterogen reaksiya tezligidan farq qiladi va ular xar xil aniqlanadi. Gomogen reaksiyaning tezligi reaksiyaga kirishayetgan yoki xosil bo`layetgan moddalardan birortasining konsentratsiyasini vaqt birligi ichida o’zgarishi bilan aniqlanadi. Geterogen reaksiyaning tezligi esa vaqt birligi ichida faza sirtining yuza birligida reaksiyaga kirishgan yoki xosil bo’lgan moddalarning miqdori bilan aniklanadi.
Gomogen reaksiya tezligini matematik usulda kuyidagicha ifodalanadi.
Vgomogen = C/ t
Geterogen reaksiya tezligi: Vgeterogen = n/S* t
Har qanday reaksiyaning tezligi reaksiyaga kirishuvchi moddalarning tabiatiga, konsentrasiyasiga, haroratga, qattiq moddalarning sirt yuzasiga va maydalanish darajasiga, bosimga, katalizatorning ishtirok etish-etmasligiga bog'liq bo'ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
