Namangan muhandislik-pedagogika instituti

10-ma’ruza 

ERITMALAR. ERUVCHANLIK. ERITMALARNING XOSSALARI 

 

Reja: 

 

1.  Eritmalar haqida umumiy tushunchalar. 

2.  Eritmalar konsentratsiyasini ifodalash usullari. 

3.  To’yingan eritma. 

4.  Eruvchanlik. 

5.  Moddalarnig suyuqliklarda eruvchanligi. Genri va Genri-Dalton qonunlari. 

 

Muammoli savollar: 

1.  Erituvchining eritish imkoniyati  uning qanday  xossasiga bog’liq? 

2.  Suv nima uchun ko’proq erituvchi sifatida ishlatiladi? 

3.  Kolloid eritmalarda zarrachalarning o’lchamlari qanday bo’ladi? 

 

Eritmalar  haqida  umumiy  tushunchalar.  Ikki  yoki  bir  necha  komponentdan  iborat  qattiq  yoki  suyuq 

gomogen sistema eritma deb ataladi. 

O’z  agregat  holatini  eritmaga  o’tkazadigan  modda  erituvchi  hisoblanadi.  Moddalarning  agregat  holati  bir  xil 

bo’lsa, ko’p miqdorda olingan modda ko’pincha erituvchi hisoblanadi. Ikkinchi komponent esa erigan modda deyiladi. 

Ba’zi  moddalar  erituvchida  hohlagan  nisbatda  aralashishi  mumkin.  Masalan,  H

2

SO

4

  va  spirt,  suv  va  spirt.... 

Ba’zilari esa ma’lum miqdorda eriydi. Masalan 25



C da osh tuzi eritmasida eng ko’pi bilan 26,5% NaCl erishi mumkin. 

Eritmalardagi zarrachalar o’lchami va turiga qarab ularni dispers sistema deb qaraladi. 

Ikki  va  undan  ortiq  moddalardan  iborat  bo’lgan  hamda  ulardan  biri  ikkinchisi  hajmida  bir  meyorda 

taqsimlangan sistema dispers sistema deyiladi. 

Tabiatda  eng  ko’p  tarqalgan  dispers  sistemalarda  dispersion  muhit  suyuqlik,  dispers  faza  esa  qattiq  modda 

bo’ladi.  Dispers  sistemaga  misol  qilib,  changli  havoni  olish  mumkin.  Unda  dispersion  muhit  havodir,  dispersion faza 

mayda muallaq holdagi tuproq zarrachalaridir. 

Dispers sistemalar bir necha sinfga bo’linadi: 

1. Dag’al dispers sistemalar. Dispers fazo zarrachalarining o’lchami 1



10

–1

mkm (mkm — mikrometr, 1 mkm = 

10

–6

 m) bo’ladi. Dag’al dispers sistemalarga suspenziya va emulsiyalar kiradi. 

Suspenziyalar suyuqlikda bir tekis tarqalgan dispersion faza (qattiq modda)dan iborat sistemadir. Suspenziyaga 

misol qilib loyqa suvni ko’rsatish mumkin.  

Emulsiyalar  biri  ikkinchisidan  taqsimlangan  ikki  suyuqlikdan  iborat  sistemadir.  Sigir  suti  (yog’lar  oqsilning 

gidrolizida tarqalgan) emulsiyaga misol bo’ladi. 

2. Kolloid dispers sistemalar (kolloid so’zi grekcha koll – «elim», eidos – «o’xshash» so’zlaridan kelib chiqqan 

bo’lib  yelimsimonlar  ma’nosini  beradi).  Kolloid  eritmalarda  dispers  fazoning  zarrachalar  o’lchami  10

–1



10

–3

  mkm. 

Bunday  zarrachalar  dispers  sistema  uzoq  vaqt  tindirilsa  ham  cho’kmaga  tushmaydi,  filtr  qog’ozi  teshiklaridan  o’tib 

ketadi, oddiy mikroskopda ko’rinmaydi.  

3. Chin eritmalar. Chin eritmalar molekulyar-dispers sistemalar va ion-dispers sistemalarga bo’linadi. 

 

Molekulyar-dispers  sistemalarda  modda  erish  jarayonida  ayrim  molekulalarga  ajraladi.  Bunday  sistemalarga 

shakar, spirt, atseton kabi moddalarning eritmalari kiradi.