Namangan muhandislik-pedagogika instituti

14-ma’ruza 

OKSIDLANISH – QAYTARILISH REAKSIYALARINING TURLARI 

 

Reja: 

 

1.  Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turlari. Disproporsiyalanish. 

2.  Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalariga muhitning ta’siri. 

3.  Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining turmushdagi ahamiyati. 

 

Muammoli savollar: 

 

Fotosintez jarayonida  borayotgan reaksiya  oksidlanish- qaytarilish reaksiyasining qaysi turiga kiradi? 

 

Oksidlanish-qaytarilish  reaksiyalarining  turlari.  Disproporsiyalanish.  Oksidlanish-qaytarilish  reaksiya-

larini 3 guruhga bo’lish mumkin. 

 

1.  Atomlararo  yoki  molekulalararo  boradigan  oksidlanish-qaytarilish  reaksiyalari.  Bunday  reaksiyalarda  el-

ektronlarning almashinishi atomlar, molekulalar yoki ionlar o’rtasida boradi, masalan:  

         0   

        +5  

              

+2                          

  +2 

 

 

3Cu + 8HNO

3

 = 3Cu(NO

3

)

2

 + 2NO + 4H

2

O. 

 

 

2. Ichki molekulyar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari. Bunday reaksiyalar jumlasiga bitta molekuladagi turli 

atomlarning  oksidlanish  darajasi  o’zgarishi  bilan  boradigan  reaksiyalar  kiradi.  Bunda  musbat  oksidlanish  darajasi  kat-

taroq bo’lgan atom, oksidlanish darajasi kichikroq bo’lgan atomni oksidlaydi, masalan: 

            +5 -2                +3             0 

 

 

2NaNO

3

 = NaNO

2

 + O

2

; 

    -3            +6                  0          +3 

(NH

4

)

2

Cr

2

O

7

 = N

2

 + Cr

2

O

3

 + 4H

2

O. 

 

 

 

 

 

3.  O’z-o’zidan  oksidlanish,  o’z-o’zidan  qaytarilish  (disproporsiyalanish)  reaksiyalari.  Bunday  reaksiyalarda 

bitta element atomlari yoki ionlarining oksidlanish darajasi bir vaqtning o’zida ortadi va kamayadi. Bunda boshlang’ich 

modda  turli  xil  birikmalarni  hosil  qiladi,  ulardan  birida  atomlarning  oksidlanish  darajasi  yuqori,  ikkinchisida  esa  past 

bo’ladi. Bunday reaksiyalar molekulasida oraliq oksidlanish darajasiga ega bo’lgan atomlar mavjud bo’lgan moddalarda 

sodir bo’ladi: 

  

       

+6  

 

              +7        +4 

 

 

3K

2

MnO

4

 + 2H

2

O = 2KMnO

4

 + MnO

2

 + 4KOH 

            +1                                    +5 

 

 

3NaClO = 2NaCl + NaClO

3

.