Namangan muhandislik-pedagogika instituti

Metallarning  kimyoviy  xossalari.  Metallarning  atomlari  elektronlarini  osonlik  bilan  berib,  musbat  zar-

yadlangan  ionga  aylanadi.  Tipik  metallar  kimyoviy  reaksiyalarda  elektronlarni  oson  berganligi  uchun  aktiv  qayta-

ruvchilardir. Masalan, rux, temir, magniy, nikel kabi metallar kislotalar bilan reaksiyaga kirishganda qaytaruvchi vazi-

fasini bajaradi. Bu metallar xlorid va suyultirilgan sulfat kislota eritmalari bilan reaksiyaga kirishganda vodorod ajralib 

chiqadi: 

Mg + H

2

SO

4

 = MgSO

4

 + H

2

 

Bu reaksiyada Mg metali qaytaruvchi vazifasini bajaradi, o’zi oksidlanadi. Vodorod ioni N

Q

 esa oksidlovchi ro-

lini bajaradi va qaytariladi. Shu sababli bu reaksiya oksidlanish-qaytarilish reaksiyasidir. Metallar bilan konsentrlangan 

kislotalar, masalan, nitrat va sulfat kislotalar reaksiyaga kirishganda, oksidlovchi rolini kislota qoldig’i bajaradi: 

Cu + 4HNO

3

 = Cu(NO

3

)

2

 + 2NO

2

 + 2H

2

O. 

 

Rasm.Galvanik element. 1-galvonometr; 2-elektrodlar; 3-eritmadagi ionlar o’ta oladigan to’siq. 

Metallarning  tuzlaridan  shu  metallarni  boshqa  metallar  siqib  chiqarishi  mumkin.  Bu  metallarning  aktivligiga 

bog’liq.  Masalan,  qo’rg’oshinning  biror  tuzi  eritmasiga  bir  bo’lak  rux  tashlansa,  rux  eriy  boshlaydi,  eritmadan  esa 

qo’rg’oshin ajralib chiqadi: 

Zn + Pb(NO

3

)

2

 = Zn(NO

3

)

2

 + Pb 

Ushbu reaksiyada rux o’zining valent elektronlarini qo’rg’oshin ioniga beradi. Rux oksidlanadi, qo’rg’oshin esa 

qaytariladi. Yuqoridagi reaksiyalarda ta’sirlashuv jarayoni metallarning sirtida sodir bo’ladi. 

Rux  metali  bilan  mis  (II)-sulfat  eritmasi  orasida  boradigan  reaksiyani  quyidagi  sxemada ko’rsatilgan asbobda 

o’tkazilsa, asbobning galvanometri reaksiya natijasida elektr toki hosil bo’lishini ko’rsatadi. 

CuSO

4

 + Zn = ZnSO

4

 + Cu 

Cu

2+

 + Zn = Zn

2+

 + Cu 

Cu

2+

 + 2e

–

 = Cu 

Zn - 2e

–

 = Zn

2+

 

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyasini bunday amalga oshirish natijasida kimyoviy reaksiya energiyasi elektr en-

ergiyasiga aylanadi 

 

---

«Umumiy va noorganik kimyo» fanidan  ma’ruzalar matnlari. 

   61