Namangan muhandislik-pedagogika instituti

9-ma’ruza 

KIMYOVIY MUVOZANAT. MUVOZANAT KONSTANTASI. MUVOZANATNI 

SILJITISH OMILLARI 

 

Reja: 

 

 1. Qaytar va qaytmas reaksiyalar. 

 2. Kimyoviy muvozanat. Muvozanat konstantasi. 

 4. Muvozanatni siljitish omillari. 

 3. Le-Shatele prinsipi. 

 

Muammoli savollar: 

1.  Katalizator kimyoviy muvozanatga qanday ta’sir ko’rsatadi? 

2.  Muvozanat konstantasining kimyoviy jarayonlardagi ahamiyati qanday? 

3.  Muvozanatni siljitishning  sanoatdagi  ahamiyatini ko’rsating. 

 

Qaytar va qaytmas reaksiyalar. Kimyoviy reaksiyalarni ikki xil guruhga bo’lish mumkin: qaytar va qaytmas 

reaksiyalar.  Qaytmas  reaksiyalar  oxirigacha,  ya’ni  o’zaro  reaksiyaga  kirishuvchi  moddalardan  biri  batamom  sarf 

bo’lguncha boradi. Masalan: 

Zn + 4HNO

3

 = Zn(NO

3

)

2

 + 2NO

2

 + 2H

2

O. 

Berilgan reaksiyada nitrat kislota yetarli bo’lsa, reaksiya rux batamom erib bo’lgach tugaydi. Agar rux metali 

ortiqcha olingan bo’lsa, reaksiya nitrat kislotasi butunlay tugagach to’xtaydi. Agarda rux nitrat eritmasi orqali azot (IV)-

oksid gazi o’tkazilsa, nitrat kislota va rux metali hosil bo’lmaydi, ya’ni reaksiya teskari yo’nalishda bormaydi. Demak, 

bu reaksiya qaytmas reaksiyadir. 

 Qaytar  reaksiyalar  oxirigacha  bormaydi.  Bunday  reaksiyalarda  reaksiyaga  kirishuvchi  moddalardan  hech  biri 

to’liq  sarf  bo’lmaydi.  Qaytar  reaksiyalar  to’g’ri  yo’nalishda  ham,  teskari  yo’nalishda  ham  boradi.  Masalan,  ammiak 

sintezi: 

N

2

 + 3H

2

  2NH

3 

Reaksiya  uchun  sharoit  yaratilgandan  keyin  gazlar  aralashmasi  analiz  qilinsa,  sistemada  faqat  reaksiya 

mahsuloti bo’libgina qolmay, dastlabki moddalar ham bo’ladi. Demak, ammiak sintezi qaytar reaksiyadir. 

Ikki qarama-qarshi yo’nalishda boradigan jarayonlar  qaytar reaksiyalar  deyiladi. Qaytar reaksiyalarda tenglik 

o’rniga  qarama-qarshi  strelka  qo’yiladi.  Dastlab  to’g’ri  reaksiyaning  tezligi  yuqori  bo’lib,  sekin-asta  uning  tezligi  ka-

malashib boradi, teskari reaksiya tezligi esa shunga mos ravishda ortib boradi.