Наманган давлат университети

 
2.3. Бевосита ва портфелли хорижий инвестициялар 
Мақсадига кўра хорижий инвестициялар бевосита ва портфель 
инвестицияларга бўлинади. Бевосита инвестициялар – бу капиталнинг 
тўғридан-тўғри экспорти бўлиб, инвестиция киритувчига шу корхона устидан 
назорат қилиш ҳуқуқини беради. Бунда корхона асосий компаниянинг 
хориждаги шаҳобчасига айланади. Бевосита хорижий инвестициялар (БХИ) 
асосан хусусий тадбиркорлик капитали шаклида бўлади. 
Халқаро статистикада инвестицияларни БХИлар турига киритиш бўйича 
ҳар хил ѐндашувлар мавжуд. Хорижий инвесторлар томонидан назорат қилиш 
ҳуқуқини белгиловчи кўрсаткич сифатида улар эга бўлган акционерлик 
капиталининг ҳиссаси кўрсаткичидан фойдаланилади (2.3.1-расм).
Бир қатор мамлакатларда акционерлик капиталида хорижий 
инвесторнинг назорат қилиш ҳуқуқини берувчи ҳиссаси 
 
10%
90%
20%
80%
20%
80%
25%
75%
49%
51%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
АҚШ
Франция
Буюк Британия
Германия
Ўзбекистон
Акционерлик капиталида хорижий инвесторнинг улуши
Акционерлик капиталининг қолган қисми
2.3.1-расм 

---

25 
Бу кўрсаткич АҚШда 10%, Франция ва Буюк Британияда 20% гa яқин, 
Германияда 25%дан 50% гача, Ўзбекистонда эса 49% даражасида белгиланган. 
Шунингдек, шу корхонанинг бошқарувида бевосита амалга оширилаѐтган 
инвестицияларнинг узоқ муддатли эканлиги ҳам унинг муҳим белгиларидан 
биридир. Инвестициянинг бу кўриниши таваккалчиликни, инвестициялардан 
фойдаланиш самарадорлиги учун маъсулиятни давлат ва аҳоли зиммасига 
юкламасдан, балки уларни тадбиркорлик тизимлари ўртасида тақсимлашнинг 
энг яхши ва синалган усули ҳисобланади. 
БХИ борасидаги яна бир ѐндашув бу турдаги инвестицияларни фақат 
мулкчилик кўлами билан, яъни акционерлик капиталидаги улуши билан боғлиқ, 
деб кўрсатади. Унга мувофиқ БХИларни: 
а) хорижда акцияларни сотиб олиш орқали;
б) фойдани қайта инвестициялаш ѐрдамида;
в) фирма ички қарзлари ва қарздорликлари орқали амалга ошириш мумкин. 
Кўпчилик иқтисодчилар бу шакллар етарли эмас, деб хисоблашади ва 
асосли равишда турли хил ноакционер шакллар орқали бу рўйхатни давом 
эттиришади: субконтрактлар, бошқарув келишувлари, франчайзинг, лицензион 
келишувлар ва бошқалар. 
БХИларнинг шакл ва усулларига боғлиқ тушунчалар билан боғлиқ турли 
хил ѐндашувларнинг кўпайиши қатор муаммоларни келтириб чиқарди. Бу 
муаммолар умумбашарий тасифга эга бўлиб, ностандарт ѐндашувлар ечимини 
талаб этади.
Бевосита инвестициялар асосан икки гуруҳга ажратилади: 
1.Трансконтинентал капитал қўйилмалар. 
2.Трансмиллий қўйилмалар.