Наманган давлат университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи phD

 
1-жадвал. Талабаларнинг аналитик тафаккурини таққослаш жадвали 
№ Тажриба-
синов 
майдони 
Танланма 
ҳажми 
Даражаларга мос талабалар сони 
i=1 (“5”) 
i=2 (“4”) 
i=3 (“3”) 
i=4 (“2”) 
1 
НГ 
n
1
=93 
q
11
=9 
q
12
=26 
q
13
=36 
q
14
=22 
2 
ТГ 
n
2
=93 
q
21
=27 
q
22
=47 
q
23
=13 
q
24
=6 
3 
q
1i
 +q
2i
n=n
1
+n
2
=186 
q
11+
q
21
=36 
q
12
+q
22
=73 
q
13
+q
23
=49 
q
14
+q
24
=28 
Аналитик тафаккур даражасини аниқловчи “юқори” (5), “яхши” (4), 
“ўрта” (3) ва “қуйи” (2) сифат кўрсаткичларини мос равишда i=1, i=2, i=3 ва 
i=4 каби (i=1,2,3,4) белгилаймиз. q
1i
 (i=1,2,3,4) билан НГ даги i даражага мос 
талабалар сони, q
2i
 (i=1,2,3,4) билан ТГ даги i даражага мос талабалар сонини 
билдирсин. У ҳолда, 
меъзонига мос жадвал қуйидагича бўлади: 
Гипотезани ва уни текшириш меъзонини келтирамиз: 
Р
1i
(i=1,2,3,4) билан НГдаги талабаларнинг i –даражага эришиш 
эҳтимолини, Р
2i
 (i=1,2,3,4) билан ТГдаги талабаларнинг i –даражага эришиш 
эҳтимолини белгилаймиз. У ҳолда, бизни тажриба-синов натижаларини 
текшириш қуйидаги гипотезаларни қайси бири ўринли эканлигига қараб 
хулоса қилинади: 
Н
0
: Р
1i
 Р
2i
 (i=1,2,3,4); 
 Н
1
: Р
1i
 Р
2i
 – ҳеч бўлмаганда битта i да. 
Бунда Н
0
гипотезани тўғрилиги тажриба-синов натижа бермаганини 
билдирса, Н
1
ни тўғрилиги, тажриба-синов ишларида силжиш борлигини 
билдиради.
Гипотезаларни текширувчи мезони (тест) сифатида қуйидаги тасодифий 
миқдор киритилади: 
.
Бу тасодифий миқдор 
эрклилик даражадаги 
қонунига 
бўйсуниб – қийматдорлик даражаси берилган ҳолда жадвалга эга.
Гипотезани текшириш қоидасига кўра 11-жадвал асосида Т ни Т
кузатилган
қиймати унинг назарий Т
критик
қиймати билан таққосланади. Агар 
– 
қийматдорлик даражасида Т
кузатилган 
Т
критик
бўлса Н
0
гипотеза, акс ҳолда Н
1 
гипотеза қабул қилинади.
11-жадвалга асосан Т ни қийматини аниқлаймиз: 
 
ва 
да
жадвалдан Т
критик
7,815 ни топамиз. 
2

2

2


---

22 
Демак, Т
кузатилган 
Т
критик
(41,21 7,815). Қоидага асосан, Н
1
гипотеза 
тўғри, яъни рад қилишга асос йўқ, деб хулоса қиламиз. Бошқача айтганда, 
тажриба-синов натижалари талабаларда аналитик тафаккурнинг ўсишига 
олиб келди. Ўртача ўсиш даражасини фоизларда аниқлаймиз. 
НГ да ўртача даражани аниқлаймиз: 
ТГ да ўртача даражани аниқлаймиз: 
У ҳолда, ўсиш даражаси 
Демак, илмий тадқиқот ишларимизда илгари сурилган илмий ғоямиз 
ижобий натижа беряпти. 1-жадвалга асосланган ҳолда 
квадрат аломати 
асосида текшириш натижалари тадқиқот ишида илгари сурилган илмий ғоя 
ижобий натижа берганлигини исботлади, яъни ТГ да НГ дагига нисбатан 
аналитик тафаккурнинг ўсиши 24% ташкил этди. Тажриба-синов ишларини 
давом эттириш ижобий самарани яна ҳам ўсишига олиб келади.
ХУЛОСА 
Олиб борилган илмий-тадқиқот ишининг назарий, амалий натижалари 
қуйидаги илмий хулосаларни чиқариш имконини берди: 
1. 
Айтилганлардан келиб чиқиб, аналитик тафаккурга ўрганилаѐтган 
муаммо юзасидан аниқ далил бўладиган кўп миқдордаги ахборотларни 
тўплаб, масалага турли томондан ѐндашиб, унинг майда жиҳатларини ҳам 
назардан қочирмаган ҳолда мавжуд далилларни таҳлил қилиш орқали энг 
тўғри ечимни тез ва аниқ топишга қаратилган ақлий жараѐндир тарзида 
таъриф бериш мумкин.
2. Жамиятнинг маънавий-маданий ва иқтисодий тараққиѐти тезлашди, 
одамларнинг умумий интеллектуал савияси бир қадар юқорилашди, дунѐдаги 
бор интеллектуал қудратни ўзида бирлаштирган интернет тизими пайдо 
бўлди. Ҳар бир олий таълим муассасасида аналитик фикрлайдиган ва буни 
талабаларга 
ўргатиш 
йўлини 
биладиган 
мутахассислар 
борлиги 
республикадаги барча олий ўқув юртлари талабаларда аналитик тафаккур 
шакллантириш бўйича муайян ижтимоий, психологик, технологик ва 
педагогик шароитга эгалигини кўрсатади. 
3. Филолог талабаларда аналитик тафаккурни шакллантиришда 
бадиий асар устида аналитик фикр юритиш кўникмасини қарор топтириш 
улкан аҳамиятга эга. Бадиий асарлар таҳлили саккиз босқичли интеллектуал-
ташкилий технология асосида амалга оширилиши натижасида талабаларда 
аналитик тафаккур лаѐқати такомиллашади. 
2


---

23 
4. Аналитик тафаккур бадиий асар таҳлилини чуқурлаштириб, унинг 
аҳамиятини теранроқ англаш ва тўғри баҳолашга имкон бергани каби бадиий 
таҳлил ҳам кишида аналитик тафаккур шаклланишига хизмат қилади.
5. Бадиий асар таҳлили жараѐнига аналитик ѐндашув таҳлилни 
такомиллаштиришнинг инновацион моделидир. Бадиий матндан яширин 
маъно излаш, топиш, муносабат билдириш, хулоса чиқариш шахсни 
фаоллаштиради.
6. Адабий таълимда аналитик тафаккурни шакллантириш аналитик 
ўқишдан бошланиши мақсадга мувофиқ бўлади. Нутқий фаолиятнинг 
рецептив турига мансуб ўқиш ҳарфий белгилар билан кодланган ахборотни 
қабул қилиш ва тушунишга хизмат қилади. Ўқиш жараѐнида матннинг 
мавзусини англашга қаратилган мазмунга ҳамда матнни ўзлаштиришга 
қаратилган кечимга доир икки жиҳат мавжуд. 
7. Аналитик ўқиш бадиий матнда мавжуд бўлган эксплицит ва 
имплицит ахборотларни олиш воситасидир. Бадиий асар ҳамиша 
кўпқатламли бўлади. Аналитик ўқиш бадиий асарни “кашф” этиш кўламини 
янада кенгайтиради.  
8. Филологик ўқиш бадиий асарни идрок этишнинг аналитик ўқиш 
орқали эришиладиган юқори босқичидир. Филологик ўқиш турли 
жанрлардаги асар билан ишлашда улардаги ҳаѐтий, бадиий, лингвистик ва 
культурологик ахборотлар ва уларнинг ифода тарзидаги бетакрорликни 
аниқлашга қаратилади. 
9. Бадиий асарнинг комплекс таҳлили кўп меҳнатни талаб қилади, 
лекин фақат шундай ѐндашилгандагина матн қатламларидаги барча ахборот 
турларини тушуниш, асарнинг маъно-моҳиятига етиш мумкин бўлади. 
Бадиий асар мазмунини англаш, муаллиф ва унинг қаҳрамонлари билан 
мулоқотга киришиш талабалар аналитик ўқишининг мақсади ҳисобланади. 
Асарни аналитик ўқиш талабалардаги коммуникатив компетенцияни 
такомиллаштиради ва уларда мавжуд бўлган барча назарий билимларни 
актуаллаштиради. 
10. Аналитик тафаккур бўлажак филологларда мутахассисликка доир 
билимларни шакллантириб, касбий тайѐргарликнинг асосий босқичи бўлмиш 
филологик амалиѐтга тайѐрлайди.