42
3.1. Yuqori muhit haroratini jigar mitoxondriyalarining nafas olishi va
oksidlanishli fosforlanishiga ta’siri
Hozirgi paytda mitoxondriyalarning bajaradigan vazifalariga bo’lgan
qiziqish borgan sayin kuchayib bormoqda. Buning
sababi mitoxondriyada
organizmning hujayralariga hos: qisqaruvchanlik, ionlar tashilishi va irsiy
belgilarni tashish kabi barcha asosiy xususiyatlar mavjud [Almatov K.T., 1990;
Savina, 1992; Alam et al., 2003; Garrido et al., 2003; Kutsiy i dr., 2005]. Ajratib
olingan mitoxondriyalarda ham tirik organizmdagi tashqi va ichki ta’sirotlarga
javob reaksiyalari umumfiziologik qonuniyatlarga mos keladi.
Boshqacha qilib
aytganda ajratib olingan
mitoxondriyalarda ham
qo’zg’aluvchanlik va
tormozlanishi organizmning umumiy metabolik holatlariga mos keladi [Zorov
D.B., Isaev N.K. i dr., 2007]. Undan tashqari hujayralarda kechayotgan apoptozda
mitoxondriya asosiy rol o’ynashi to’g’risida [Skulachev V.P., 1996b; Susin S.A.et
al., 1998; Green D.R., Reed J.C., 1998; Youle Y.T., 2000; Filchenkov A.A.,
Abarmenko I.V., 2000; Sculachev V.P., Bakeeva L.E. et al., 2004] olingan natijalar
mitoxondriyaning tuzilishi va bajaradigan vazifalariga bo’lgan qiziqishni yanada
kuchaytirib yubordi.
Kalamush yuragi mitoxondriyalarida NADga bog’liq substratlardan
glutamatni va suksinatni oksidlanishi va oksidlanishli fosforlanishi to’g’risida
olingan natijalar 1-jadvalda berilgan.
Mitoxondriyalarga
substratlardan
glutamatni
qo’shilishi
natijasida
mitoxondriya o’lchash muhitidagi kislorodni iste’mol qila boshlaydi (V
2
holat,
bizda u 82,8±4,4 nanogatom kislorod/daqiqa mg oqsilni tashkil qildi), oradan 30-
40 soniya o’tishi bilan yacheykaga 200 mkM ADF solindi, bunda mitoxondriyaga
qo’shilgan ADF o’lchash muhitidagi F
n
bilan qo’shilib ATF hosil bo’lishi
boshlanganligini
bildiradi
(V
3
holat,
bu
bizda
176,9±7,6
nanogatom
kislorod/daqiqa mg oqsilni tashkil qildi) va buni oksidlanishli fosforlanishli holat
deb ataladi. Qo’shilgan ADF ning hammasi ATF ga aylanib bo’lgandan
keyin
mitoxondriyaning nafas olishi keskin sekinlashdi (V
4
holat, u 43,5±5,5 nanogatom
kislorod/daqiqa
mg
oqsilni
tashkil
qildi).
Yacheykaga
oksidlanishni
43
fosforlanishdan ayiruvchi 2,4-dinitrofenol (V
DNF
, bizda bu 178,9±9,0 nanogatom
kislorod/daqiqa mg oqsilni tashkil qildi) qo’shilsa mitoxondriyaning nafas olishi
keskin tezlashib ketadi.
Tashqi muhitning yuqori haroratini odam va
hayvonlarning organizmiga
ta’siri fizik omillarning eng noqulay ta’sirlaridan biri hisoblanadi. Planetamizning
ko’pchilik hududlari kabi Markaziy Osiyoda ham yoz oylarida o’ta issiq bo’lishi va
ayniqsa keyingi yillarda havo haroratini ko’tarilishi, issiqlik stressini organizmda
kechayotgan fiziologik – biokimyoviy jarayonlarga ta’siri mexanizmini hujayra,
organella, membrana va molekulalar darajasida o’rganishni talab qilmoqda.
Hujayra organellaridan mitoxondriya muhit haroratini o’zgarishlariga eng
sezgiri hisoblanadi [Musaev X.N., Almatov K.T, 1988; Almatov K.T., 1990:
Almatov Sh.K., 2003;, Axmerov R.N. Almatov K.T. , 2003]. Shuni nazarda tutib,
biz termoneytral va yuqori haroratda jigar mitoxondriyasining
nafas olishi va
oksidlanishli fosforlanishiga qanday ta’sir ko’rsatishini aniqlashni maqsad qilib
qo’ydik.
Normal sharoitda, ya’ni termoneytral haroratda
saqlangan kalamushlarning
jigaridan ajratib olingan mitoxondriyalarni nafas olishi va oksidlanishli
fosforlanishi o’rganilganda olingan natijalar adabiyotlardagi ko’rsatkichlarga
to’g’ri kelishi ma’lum bo’ldi (1-jadval).
Mitoxondriyaga α-ketoglutaratni qo’shgandan keyin mitoxondriya nafas ola
boshlaydi (V
2
holat), ya’ni mitoxondriya o’lchash muhitidagi kislorodni iste’mol
qila boshlaydi va u 25,4±2,3 nanogramm atom O
2
/min
mg oqsilni tashkil qildi,
oradan
30-40
soniya
o’tgach yacheykaga 200 mkM ADF solindi,
mitoxondriyaning nafas olishi tezlashib (V
3
holat) - 105,4±4,8 nanogramm atom
O
2
/min mg oqsilni tashkil qildi. Bu mitoxondriyaga qo’shilgan ADF o’lchash
muhitidagi F
n
bilan qo’shilib ATF hosil bo’lganligini
bildiradi va buni
oksidlanishli fosforlanishli holat deb ataladi. Qo’shilgan ADF ning hammasi ATF
ga aylanishi bilan nafas olishi sekinlashdi, ya’ni tinchlik (V
4
) holatga o’tadi va u
33,2±2,9 nanogramm atom O
2
/min mg oqsilni tashkil qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
