Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va geografiya fakultet

 
3.2.Tokoferolni yuqori muhit haroratida jigar mitoxondriyalarining nafas 
olishi va oksidlanishli fosforlanishiga ta’siri 
Vitamin E, ya’ni α-tokoferol tabiiy antioksidant hisoblanadi va har xil 
moddalarni oksidlanib o’zgarib ketishidan himoya qiladi. Gem va oqsillarni 
biosintezi, hujayra proliferatsiyasi, to’qimalarning nafas olishi va hujayra 
metabolizmini boshqa muhim jarayonlarida ishtirok qiladi. Tibbiyotda har xil 
kasalliklarni davolashda ayniqsa, antioksidantlik xususiyati kuchli hisoblangan 
tokoferol atsetat keng qo’llaniladi. 
2-jadval 
Mitoxondriyalarning nafas olishi va oksidlanishli fosforlanishini aniqlash 
uchun inkubatsiya muhiti 
Modda nomi 
mM 
p
H
 
Saharoza 
100 mM 
7,4 
KCl 
75mM 
Tris-HCl 
10mM 
KH
2
PO
4
2,5 mM 
Suksinat 
10 mM 
Glutamat 
5mM 
Malat 
1 mM 
Olingan natijadan α-tokoferolni hayvon organizmiga kiritilishi yurak 
mitoxondriyalarining nafas olishini sekinlashtirdi. Bunda glutamatni V
2
,
V
3
, V
4
va 

---

48 
V
DNF
metabolik holatlarda oksidlanishi nazoratdagi ko’rsatkichlarga nisbatan 26,5; 
24,6; 27,7 va 27,9% larga sekinlashdi. Bu o’zgarish oksidlanishli fosforlanish 
samaradorligini belgilovchi ko’rsatkichlarni - Chans bo’yicha nafas olish 
ko’rsatkichi va ADF/O koeffitsientini birozgina (3,1 va 4,5 % larga) oshishiga olib 
keldi. Ana shunday o’zgarishlar suksinatni oksidlanishida ham kuzatildi. 
Suksinatni V
2
,
V
3
, V
4
va V
DNF
metabolik holatlarda α-tokoferol ta’sirida 
oksidlanishi ham nazoratdagi ko’rsatkichlarga nisbatan 25,4; 27,4; 24,5 va 26,5 % 
larga pasaydi. Chans bo’yicha nafas olish ko’rsatkichi va ADF/O koeffitsienti esa, 
aksincha 3,9 va 7,0 % larga ko’paydi. Demak, α-tokoferol yurak 
mitoxondriyalarining nafas olishini o’rtacha glutamatni oksidlanishida 26,7 % ga, 
suksinatni oksidlanishida 25,9 % ga pasaytirib, oksidlanishli fosforlanishini 
birozgina (glutamatda 4,5 % ga, suksinatda 7,0% ga) oshiradi. Demak, tokoferolni 
antioksidantlik xususiyati yurak mitoxondriyalarining nafas olishini pasaytirib 
oksidlanishli fosforlanish samaradorligini birozgina oshiradi. 
Adabiyotlarda [Vladimirov Y.V., Grivennikova V.G., 2005] yaqinda olingan 
ma’lumotlarga qaraganda, hujayra organellalarida joylashgan, kislorodni 
H
2
O
2.
gacha tiklanishini katalizlaydigan ko’pchilik enzimlar borligi ma’lum. 
Mitoxondriya bir nechta H
2
O
2
–ishlab chiqaradigan enzimlarni o’zida saqlaydi, 
ularning borligi va faolligi to’qimalarga bog’liq. Intakt mitoxondriyalarda H
2
O
2
hosil bo’lish tezligi ularning funksional holatiga (3- yoki 4 holatlarga) va 
oksidlanayotgan substratlarning (NAD-ga bog’liq substratlar, suksinat) tabiatiga 
bog’liq [Vladimirov Y.V., Grivennikova V.G., 2005]. Submitoxondrial 
fragmentlar NAD
.
N yoki suksinat ishtirokida vodorod peroksidi hosil qilishga 
qodir. Nafas olish zanjirining ishlab chiqargan vodorod peroksidning o’tmishdoshi 
bo’lib superoksid-radikal (O
2
-
) xizmat qiladi, u H
2
O
2
spontan yoki 
disproporsionirlanish reaksiyasini superoksiddismutaza katalizlashi natijasida hosil 
bo’ladi.
Asosiy kislorodni suvgacha to’rt elektronli tiklanishi bilan kechadigan NAD
.
N 
suksinat va boshqa substrat oksidazali reaksiyalardan tashqari, mitoxondriyaning 
nafas olish zanjiri kislorodni superoksid-radikalga O
2