Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
187 
Varroa oqadilar katta qismini o`ldiradi, lekin asalarilarning xatti-harakati yoki umrini 
sezilarli darajada buzmaydi. Kimyoviy nazoratdan foydalanish odatda tartibga solinadi va 
turli mamlakatda turlicha amalga oshiriladi, ya`ni bir-biridan farqlanadi. Bir nechta 
istisnolardan tashqari, ular sotiladigan asal ishlab chiqarishda foydalanish uchun 
mo`ljallanmagan. Germaniya olimlari tomonidan varroatozga qarshi ApiLife VAR, 
Bienenvohl, IPM kabi preparatlar, Italiya olimlari BeeVital, Apitraz, Oxuvar, Bipin, Bipin-
T preparatlaridan, Buyuk Britaniyada olimlar Apivar, Domino, Api-Bioxal Oxalic Acid, 
AQSHda Kumafos, Apistan kabi preparatlar bilan birga, Timol, Orgonofosfat, 
Fenpiroksimat moddalari bilan tadqiqotlar olib borishdi. Bu preparatlar 99,2-99,6% 
samaradorlikka ega ekanligi isbotlangan, biroq narhi juda qimmatligi sababli ko`plab 
mamlakatlar asalarichilari foydalanmaydi, hasharotlar kaloniyasi nobud bo`lish havfida 
turibdi. Chetgan kelayotgan hamma preparatlar ham biz kutgan natijani beravermaydi. 
Akarin oqadilar (akarapis) ham parazit kana bo`lib, asalari ko`krak qafasining 
birinchi juft shpiklaridan chiqadigan traxeyani zararlaydi va Akarapidoz kasalligini 
vujudga keltiradi. Bu parazit diagnostikasi odatda uyadan asalarilar namunasini ajratish 
va mikroskopik tekshirishni o`z ichiga oladi. Yetuk urg`ochi akarin oqadilar ari nafas 
yo`lini tark etib, ari tuklariga chiqib, yosh asalarilarga o`tib tarqaladi. Yangi ari paydo 
bo`lgach, ular nafas olish yo`llariga o`tib, tuxum qo`yishni boshlaydilar. Kasallangan 
asalarilar shunchaki zaif emaklaydilar, uchaolmaydilar. 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
188 
Bu parazit 1984-yilda Meksikadan AQSHga kirib kelgan va asalari koloniyalariga 
tarqalishni boshlagan. Akarapidoz kasalligidan aziyat chekmaslik uchun dastlabki 
belgilarida uni davolash usullariga murojaat qilish kerak. Buning uchun asalarilarning 
ommaviy tarqalishi har jihatdan rag`batlantiriladi. Va kimyoviy dori-darmonlardan 
ignabargli ekstrakt asosida Folbeks, Polisan, Bipin, Bipin-T va ApiMax preparatidan 
foydalanish samaraliroq hisoblanadi. 
Asalari kasalliklaridan yana bir xavfli turi bu- Nozematoz ya`ni asalari diyareyasi. 
Asalari Nozematozining asosiy sababi, ba`zida ozuqadagi nomaqbul aralashmalar, 
hasharotlarning sifati pastligi yoki uyadagi juda oz sonli yosh asalarilarning parvarishidir. 
Bu omillar asalari oilasini zaiflashtiradi va kasallikning patogenlari oziq-ovqat bilan yoki 
uyadagi ozuqa bilan tuproqqa kirib, ularning halokatli faoliyatini boshlaydi. Bemorni 
sezilarli darajada kattalashgan qorin orqali aniqlash mumkin. Agar shoshilinch choralar 
ko`rilmasa, kasallik hasharotlar ko`pini yo`qotish va qolgan asalarilar zaiflashishi bilan 
tahdid soladi. Kasallikni davolash usuli sifatida dunyoning ko`p mamlakatlarida, 
jumladan respublikamizda ham asalarilarga Fumagillin bilan aralashtirilgan shakar siropi 
taklif etiladi. 25 litr sirop uchun 20 gramm preparat bo`lishi kerak. Asalarilar uchun bu 
miqdor besh oila uchun yetadi xolos. Shu bilan birga yuqorida sanab o`tilgan barcha 
kasalliklar butun dunyo asalari populyatsiyasini havf ostiga olmoqda. Dunyo tajribasiga 
nazar solsak, turli rivojlangan davlatlar yuqori samarali preparatlarning juda ko`p turini 

---