Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

DALACHOY O’SIMLIGINING TARKIBIDAGI BIOLOGIK FAOL MODDALARNI 
AJRATISH VA TAHLIL QILISH 
M.K.Yusupov – NamDU Kimyo yo’nalishi 401-guruh talabasi 
G’.O.Mamajanov – NamDU Organik kimyo kafedrasi dotsenti 
Boy mineral xomashyo va qishloq xo’jaligi resurslarini tubdan qayta ishlashga 
asoslangan zamonaviy texnologiyalarni jalb etgan xolda korxonalarni modernizatsiya 
qilish, texnik va texnologik yangilashning keng ko’lamli dasturlarini izchil amalga 
oshirish ta`minlanmoqda. Energetika, neft va gaz kimyosi, rangli metallurgiya, kimyo va 
to’qimachilik sanoati, mashinasozlik va avtomobilsozlik, farmatsevtika va mikrobiologiya, 
qishloq xo’jaligi maxsulotlarini sifatli va chuqur qayta ishlash, qurilish materiallari ishlab 
chiqarish kabi iqtisodiyotimiz taraqqiyotining lokomotivi xisoblangan, yuksak 
texnologiyalarga asoslangan ishlab chiqarish tarmoqlari jadal sur`atlar bilan 
rivojlanmoqda. 
Respublikamizda dorivor o’simliklarni o’rganish keng ko’lamda bajarilmoqda. 
Shifobaxsh o’simliklar tarkibida inson organizmi uchun zarur bo’lgan biologik faol 
moddalar, jumladan efir moyi, uglevodlar, glikozidlar, saponinlar, kumarinlar, mineral 
tuzlar, flavonoidlar, vitaminlar va boshqa biologik aktiv moddalar ko’pdir. Bunday 
shifobaxsh o’simliklardan biri bu dalachoydir. 
Dalachoy ko'p yillik, bo'yi 30-100 sm ga yetadigan o't o'simlik. Ildiz-poyasi va ildizi 
sershox. Poyasi bir nechta, tik o'suvchi, silliq, tuksiz, qirrali bo'lib, yuqori qismi qarama-
qarshi shoxlangan. Bargi oddiy, cho'ziq - tuxumsimon, tekis qirrali bo'lib, poyada bandsiz 
qarama-qarshi joylashgan. Gullari tilla-sariq rangda, besh bo'lakli, qalqonsimon ro'vakka 
to'plangan. Mevasi - uch xonali, ko'p urug'li, pishganda ochiladigan ko'sakcha. Urug'i 
mayda, cho'zinchoq va chuqurchali bo'lib, qo'ng'irrangga bo'yalgan. Iyun-avgust oylarida 
gullaydi, mevasi iyul-sentabrda yetiladi. 
Ukraina, Belorus, Moldova, Boltiq bo'yi mamlakatlari, Rossiyaning Yevropa qismi va 
G'arbiy Sibirning o'rmon, o'rmon-cho'l hududlarida, Kavkazda, O'rta Osiyoda hamda 
Qozog'istonda uchraydi. 
Mahsulot tarkibida oshlovchi moddalar, antrasen hosilalari (giperitsin va boshqalar), 
flavonoidlar (giperozid, rutin, kversitrin, kversetin va boshqalar), efir moyli, karotin, 
vitamin C va smola bo'ladi. 
Burishtiruvchi, antiseptik va yara to'qimalarini tez bitiruvchi ta'sirga ega. Tibbiyotda 
me'da-ichak (kolit, ich ketishi), og'iz bo'shlig'i (gingivit va stomatit) kasalliklari hamda II 
va III darajali kuyishlarni davolashda, shuningdek, og'izni chayish uchun ishlatiladi.