Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
158 
birinchi qon tomiri jabra tomiri deyiladi. Bu tomir jabralarga borib stigmalar ichida mayda 
shoxchalar hosil qiladi. Stigmalarda gazlar almashinuvi boradi. Ikkinchi qon tomiri ichak 
tomiri bo’lib u ichki organlarga boradi. Ichki organlarga goh kislorod tashiydi goh to’qima 
va hujayralardagi karbonat angidridni birlashtirib ketadi. Shu hususiyat ularning 
yuragining tuzilishi bilan bog’liq hisoblanadi. Ularning yuragi qonni gohida ichak 
tomiriga, gohida esa jabra tomirlariga haydab beradi. Shuning uchun ularning qon 
tomirlari ba’zan arteriya tomiri ba’zan esa vena tomiri vazifasini bajaradi.Qon aylanish 
sistemasi ochiq. Assidiyalar qonida alohida hujayralar ya’ni vanadotsitlar bor. Ular 
qonning 98% gacha qismini tashkil etadi. Vanadotsitlar tarkibida vanadiy va erkin sulfat 
kislota saqlaydi. 
Ko’payishi
. Pardalilarning hamma vakillari germafrodit hayvonlardir. Lekin jinsiy 
hujayralari bir vaqtda yetilmaydi. Shu sabab bitta hayvon ham erkaklik ham urg’ochilik 
vazifasini bajaradi. Ikki hil ya’ni erkaklik va urg’ochilik jinsiy bezlar bo’ladi. Yetilgan 
jinsiy hujayralari atrial bo’shliqqa o’tadi va kloaka sifon orqali tashqariga chiqariladi. 
Tuxum hujayralari suvda urug’lanadi. Zigotadan lichinka rivojlanadi. Lichinkalik davrida 
hayvonda uzun dumi bo’lib u keyinchalik yo’qolib ketadi. Lichinkalik davrida dumi 
bo’ylab xorda joylashgan bo’ladi. Lichinka suv tubiga yopishib regressiv metamorfozga 
uchraydi. 
Regressive metamorfoz jarayonida lichinkaning nerv nayi nerv tugunchasiga 
aylanadi, xordasi yo’qolib ketadi. Voyaga yetgan assidiya o’troq hayot tarziga o’tadi. 
So’ngra assidiya kurtaklanish yo’li bilan jinssiz ko’paya boshlaydi. Bunda kolbasimon 
shakldagi stolon hosil qiladi. 
Xulosa
. Lichinkaxordalilar umurtqali hayvonlarning tuban vakillari hisoblanadi. Bu 
hususiyat ayniqsa assidiya va salplar sinfi vakillarida yaqqol ko’zga tashlanadi. 
Apendikulyariya sinfi vakillarida esa regressive metamorfoz kuzatilmaydi. Bu sinf 
vakillarining voyaga yetgan davrida ham dum qismi va xordasi yo’qolib ketmaydi. Bu 
hususiyatni evolutsion jihatdan hayvonlarning tuzilishini murakkablashib borishi bilan 
ham tushintirish mumkin. Ichki tuzilishida atrial bo’shlig’ining bo’lishi muhim 
ahamiyatga egadir. Atrial bo’shliq bu hayvonlar uchun hazm qilish, nafas olish 
organlarining umumiy chiqish yo’li hisoblanadi. Bundan tashqari jinsiy hujayralar atrial 
bo’shliqqa chiqariladi. Tanasining maxsus qobiq bilan qoplanganligi suvda yashash tarzi 
bilan ham bog’liq bo’lishi mumkin.Bu kabi bir biriga o’zaro bog’liq hususiyatlar 
hayvonlarning 
yashash 
tarziga 
juda 
yaxshi 
moslashganligidan 
dalolatdir.Lichinkaxordalilar umuman chuchuk suvda uchramaydi.
Qobiqlilarning ba’zi vakillari oziq- ovqat sanoatida ham muhimdir. Assidiyalarning 
ba’zi hillari Yevropa mamlakatlarida tansiq taom sifatida iste’mol qilinadi.Bu kenja tip 
vakillari O’zbekiston suv havzalarida uchramaydi. 
Yuqoridagi barcha ma’lumotlar asosida shuni aytish mumkinki-hayvonot dunyosida 
har bir hayvonning o’ziga xos tuzilishi, yashash tarzi va ahamiyati bor. Shular jumlasidan 
qobiqlilar ham o’zining tuzilish, hayot tarzi va ahamiyatiga ega.