Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

(UROCHORDATA) 
Egamberdiyev
1
 M.X., Ortiqova
1
 M.M., To’lqinova
1
 O.I., Murodullayev
2
 M.R. 
1
Namangan davlat Universiteti
[e-mail] 
2
Namangan muhandislik texnologiya instituti akadamik litseyi 
Kirish.
Lichinka xordalilar kenja tipi vakillari har hil tarzda hayot kechiradigan 
dengizda yashovchi hayvonlardir. Ular chuchuk suvda umuman uchramaydi. Bu kenja tip 
vakillari o’z nomi bilan ma’lumki sodda tuzilgan xordalilar hisoblanadi. Lichinkalik 
davrida umurtqali hayvonlarga xos bo’lgan barcha hususiyatlar bo’ladi. Voyaga yetish 
jarayonida regressiv metamorfoz kuzatiladi. Voyaga yetgan vakillarining ko’pchiligida 
nerv nayi va xordasi bo’lmaydi. Tanasi tashqi tomondan qattiq qobiq ya’ni tunika bilan 
qoplangan. Shuning uchun ularni pardalilar deb ham ataladi. Pardalilar yakka-yakka yoki 
koloniya holda hayot kechiradi. Erkin suzib yuradigan turlari ham uchraydi. 
O’rganilishi.
Lichinkaxordalilar kenja tipini ko’pchilik olimlar o’rganishga harakat 
qilishgan. Bu kenja tip haqida ilk ma’lumotlar Aristotel davridan mavjud. Aristotel bu 
hayvonlarni TETHYA nomi bilan atagan. Karl Linney ham qobiqlilarni o’rgangan, lekin 
o’z qarashlarida bu hayvonlarni molluskalar tipiga tegishli deb hisoblagan. 1819-yilda 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
157 
Albert Shamisso tomonidan esa salplar avlodining almashinish hodisasi ochilgan. XIX 
asrning o’rtalarida rus olimi O.A Kovalevskiy qobiqlilarni xordali hayvonlarga yaqin 
ekanligini isbotlagan.U olim qobiqlilarni tuzilishi, hayot kechirishini o’rganganish 
davomida ularning lansetnik bilan o’xshash rivojlanadi deb aytib o’tgan. A.N.Seversov 
ham lichinkaxordalilarni o’rganishga katta hissa qo’shgan. O.A.Kovalevskiy va 
A.N.Seversovlar asosan assidiyalarning hayot tarzi va tuzilishini o’rganishgan. 
Lichinkaxordalilar kenja tipi 1500ga yaqin turi ma’lum. Shulardan150 turi ya’ni 
10%ga yaqin qismi MDH (Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi)da uchraydi. MDHda 
qobiqlilar Kaspiy va Azov dengizlarida uchramaydi. Bu kenja tip 3ta sinfni o’z ichiga 
oladi: I. Assidiyalar (Ascidae); II.Salplar (Saipai); III.Apendikulyariyalar (Appendicularie).