Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
228 
Galogenlar 
laboratoriyada 
quyidagicha 
olinadi: 
a)16HCl+2KMnO
4
=2KCl+2MnCl
2
+5Cl
2
+8H
2
O 
4HCl+MnO
2
=MnCl
2
+Cl
2
+2H
2
O 
14HCl+K
2
Cr
2
O
7
=2KCl+2CrCl
3
+3Cl
2
+7H
2
O 
b)10HBr+2KMnO
4
+3H
2
SO
4
=K
2
SO
4
+2MnSO
4
+5Br
2
+8H
2
O 
Galogenlar sanoatda tuzlari suyuqlanmasi yoki eritmasini elektroliz qilib olinadi: 
2NaCl=2Na+Cl
2
. 2NaCl+2H
2
O=2NaOH+H
2
+Cl
2
. 
Galogenlarning ishlatilishiga misollar: 1)ftor chidamli polimer moddalar ishlab 
chiqarishda, qishloq xo’jaligi zararkunandalariga qarshi kurashda, 2)xlor ichimlik suvini 
xlorlashda, bo’yoqlar tayyorlashda, erituvchilar olishda, sintetik tolalar olishda, 
gazlamalarni oqartirishda, o’simliklarni himoya qilishda 3)brom fotoplastinka va 
fotoplyonkalar ishlab chiqarishda, tibbiy preparat sifatida; 4)yod osh tuzini yodlashda, 
yaralangan joylarni dezinfektsiyalashda, qon to’xtatuvchi sifatida ishlatiladi. 
YUqoridagi ma`lumotlar berib o’tilgandan so’ng guruh kamida 4 ta kichik
guruhchalarga ajratiladi.
Guruhlarga ajratish 4 xil ranglardagi kartochkalar orqali yoki 1,2,3,4 gacha sanash 
orqali amalga oshirilishi mumkin. Bitta kichik guruhga faqat yaxshi o’zlashtiruvchi 
o’quvchi yoki talabalar yig’ilib qolishini oldini olish, mutanosiblik yoki nisbatan teng 
kuchlilik bo’lishini ta`minlash o’qituvchini mahoratiga bog’liq bo’ladi. 
Ajratilga guruhlarni «ftor», «xlor», «brom», «yod» nomlari bilan nomlash mumkin. 
Shundan so’ng quyidagi tartibda topshiriqlar taqdim etiladi. Birinchi topshiriq sifatida 
yuqoridagi ma`lumotlar asosida har bir guruh o’zlariga berilgan elementlar nomlariga 
mos keluvchi ta`riflarni keltiradilar. Yangi va qo’shimcha ma`lumotlar taqdimot ohirida 
qo’shni guruh ishtirokchilari tomonidan ham aytib o’tilishi mumkin, bu o’z navbatida ana 
shu guruhga qo’shimcha ball keltiradi. 
Ikkinchi topshiriq sifatida qatnashchilarga galogenlar va ularning fizik xossalari yoki 
ranglarini modda nomi bilan juftlab ko’rsatish qisqa testidan foydalanish mumkin 
masalan: 
1. ftor 
A. qo’ng’ir 
2. xlor 
B. och yashil 
3. brom 
S. binafsha 
4. yod 
D. sarg’ish-yashil 
Mazkur topshiriqni bajarish orqali o’rganuvchilar bir vaqtni o’zida kamida to’rtta 
galogenni asl rangi bo’yicha ajratib ola bilish imkoniyatiga ega bo’ladilar. 
Uchinchi topshiriq matnli muammoli mashq shaklida bo’lib bunda kichik guruhlar 
qatnashchilariga bir xilda topshiriq beriladi. 
Galogenlar. 
Galogenlar qatoriga ftor, xlor, brom, yod va astat larni kiritishimiz
mumkin. Galogen so’zi “tuz tug’diuvchi” degan ma’noni bildiradi. Bu elementlar p- 
elementlar oilasiga kirib, tuz hosil qilishga moyildir. Ular tashqi qavatidagi yetti 
elektronning ikkitasi s- va beshtasi p- orbitallarda joylashgan. Ftor- 1866-yilda A. 
Muassan tomonidan kashf etilgan kuchli zaharli moddadir. Uning eng muhim
birikmalaridan fluorit kuydiradigan degan ma’noni anglatadi lotin tilida. Agregat
holati 20 gradusda och-yashil rangli gaz. U kimyoviy aktivligi yuqori bo’lgan
elementdir. Ftordan sanoatda sovituvchi agentlar – freonlar, teflon, va ftoroplastlar

---