Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
211 
Shar ichidagi gaz havodan yengilligi uchun 
Shar ichidagi gaz havodan og’irligi uchun 
Shar ichida azot ko’payib ketgani uchun 
Shar ichida vodorod gazi bo’lmagani uchun 
2-savol: 
Puflagan shari ichida qaysi gaz yig’ilgan? 
Azot 
Kislorod 
Karbonat angidrid 
Vodorod 
3-savol: 
Sharni uchirish uchun qanday gazlardan foydalanish mumkin? 
_____________________________________ 
Tabiiy fanlarga oid topshiriqlarni bajarish o’quvchilardan u yoki bu hodisani 
tushuntirib berishni,asosli xulosalarni isbotlashni,tabiiy fanlarning turli sohalariga oid 
bilimlarni umumlashtirish va birlashtirishni talab etadi.Didaktik material TIMSS (Trends 
in Mathematics and Science Study)tadqiqoti yondashuvlarining o’ziga xos xususiyatlarini 
tushunishga yordam beribgina qolmay,o’quvchilarning tabiiy fanlardan savodxonlik 
darajasini baholash usullarini takomilllashtirish imkonini ham beradi.Yuqorida aytib 
o’tilganlarning o’z vaqtida va sifatli bajarilishi mamlakatimiz ta’lim tizimining xalqaro 
ta’lim jarayoniga integratsiyalashuvini ta’minlaydi.Shu bilan bir qatorda sohadagi 
bo’shliqlarni aniqlashga ,yangi vazifalarni belgilab olishga xizmat qiladi.Eng muhimi,biz 
pedagoglar o’quvchilar bilimini adolatli va shaffof baholashga erishamiz. 
CENTAUREA SQUARROSA O’SIMLIGINING KIMYOVIY TARKIBI. 
A.O.Xolmatov, I.M.Mamajonov. 
Namangan Davlat Universiteti 
Centaurea squarrosa
(
Centaurea virgata
)—sentavriyalar turkumining bir turi. Uning 
vatani G'arbiy Osiyo. 
C. virgata
kenja turi bo’lib 
squarrosa
begona o’t sifatida tanilgan. 
O'simliklar ildiz o’troq holda ko'p yillik o'simliklardir va balandligi 35-70 sm ga 
yetishi mumkin. Mayda tuproq, shag'alli va qoyali yon bag'irlarda, tog'li tekisliklar, qumli 
va gilli cho'llar, dalalarda uchraydi. Nurota, Shimoliy Turkiston, Malguzar, Mirzacho
ʻ
l, 
Qizilqumda tarqalgan. Gullar yupqa urna shaklidagi boshda hosil bo'ladi (boshiga 4 dan 8 
gacha gul). Boshlari bir oz pastga egilgan va diffuz o'simtaga (
Centaurea diffusa
Lam.) 
o'xshaydi, lekin atirgul-binafsha gullari bilan o’xshash. Boshi novdalar to‘plamidan iborat 
bo‘lib, uning uchi tashqariga egilgan. Urug'lar och jigarrang va hayvonlar tomonidan 
tarqalmaganda 20 metrga tarqalishi mumkin. Bukilgan gullari ko'pincha bosib o'tayotgan 
hayvonlarga yopishib qoladi va uzoq masofalarga tarqaladi. Qadimgi o'simliklar uzun 
ildizning tepasida bir nechta rozetlarga ega bo'lishi mumkin. Ildiz bu begona o'tning 
quruq joylarda o'sishiga imkon beradi, shuning uchun u o'ta quruq yaylovlarda tarqalgan 
o'simliklardan ko'ra ko'proq invaziv bo'lishi mumkin. 
Centaurea squarrosa 
o’simligining kimyoviy tarkibi. Uglevodlar va ularning 
hosilalari: pektin. Organik kislotalar. Seskviterpenoidlar, alkaloidlar 0,12%. taninlar.
Ildiz
qismida. Uglevodlar, seskviterpenoidlar 0,1-0,31%, triterpenoidlar. Alkaloidlar.

---