Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
213 
murabbo, vino va qandolot mahsulotlari tayyorlanadi. Mevasinng nordon tami ,rangining 
yorqin qizildan qoramtir qizilgacha bo’lishi yoqimli tami turli hil ichimliklar tayyorlashda 
muhim ahamiyat kasb etadi. Bundan tashqari mevasini quritilgan holda saqlash muhim 
ahamiyat kasb etadi.
Mevasi bargi, guli va bargi tarkibida uchraydigan turli hil moddalar 
poliizoprenoidlar, flavanoidlar,alkaloidlar bialogik faol moddalar va turli hil makro va 
mikro elementlar tibbiyotda muhim ahamiyat kasb etadi.Turli kasalliklarni oldini olishda 
masalan :yurak kasalliklari,altgeymer kasalligi, yallig’lansh kasalligi, rak va qandli diabed 
kasalligining uzoq muddatli formalarini davolashda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Tarkibida bialogik faol moddalrga boyligi sababli insonlarni sog’ligini oshirishda muhim 
ahamiyat kasb etadi. Achiq gilos ishtahani ochadi, past qon bosimini ko’taradi, 
organismda kechadigan kuchli oksidlansh reaksiyasini sekinlashtirishda muhim ro’l 
o’ynaydi. Tarkibida turli hil saharidlarning bo’lishi organizmda boradigan turli xil 
bialogik jarayonlarda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Achiq gilosning eng muhim hususiyatlaridan biri uning tarkibida uchraydigan 
poliizoprenoidlar va polipirenollor hisoblandi. Bu moddalarni o’rgansh hozirgi kunda 
rivojlangan chet el davlatlari masalan, AQSH, Yaponiya, Polsha Rossiya kabi davlatlarda 
juda rivojlanmoqda. Indaneziya davlatida achiq gilosdan dorivor o’simlik sifatida keng 
miqyosda foydalanilmoqda. Yurtimizda ko’plab dorivor o’simliklarga boy. O’zbek 
olimlari tarkibida izoprenoidlar bo’lgan dorivor o’simliklarni o’rganish sohasida ko’plab 
ishlar olib borilmoqda. 
Turli rivojlandan mamalkatlarning olimlari tomonidan achchiq gilosning tarkibini 
o’rganishga doir ko’plab ishlar olib borilmoqda.Achchiq gilosning mevasining tarkibi 
naviga, unga yaxshi ishlov berishga,iqlim, tuproqning tarkibiga, tuproqdagi makro va 
mikro elementlar miqdoriga,organic moddalar va suvning yetarli miqdorda bo’lishiga 
bog’liq bo’ladi. Ilmiy adabiyotlarda acachiq gilos mevasining tarkibida 100 g sof 
og’irligida 8-21,5 g saxaridlar asosan glyukoza, saxaroza va fruktozadan iborad bo’ladi. 
100 g sof og’irligida 295 -1742 mg turli xil organik kislotalar asosan, olma kislotasi, 
xin kislotasi,salitsil kislota, yantar kislotasi bo’ladi. 
Polifenollar miqdori 100 g sof og’irligida 254-407 mg turli xil polifenollar 
bo’ladi.O’simlik tarkibida polifenollar antioksidant, bakteridsid va fungitsid xossalari 
tufayli ulardan turli maqsadda foydalaniladi. Barcha polienollar kimyoviy jihatdan juda 
faoldir. Hozirda ularning asosan antioksidantlik va metallarni xelatlovchi xossalaridan 
foydalaniladi. Ko’pgina polifenollar yaxshi kompileksonlar bo’lib metal ionlarini 
bog’laydi. Asosiy fenol kislotalar: 3 kafein xinon kislota, 5 kafein xinon kislota va para 
kumarin kislota tibbiyotda muhim hisoblangan glikozidlarning ko’plab turlari uchraydi.
Achchiq gilos tarkibida uchraydigan eng muxim birikmalardan biri flavanoidlardir. 
Ulardan rutin, kversit, kaemferollarning glikozidlari muhim ahamiyatga ega. Flavanoidlar 
antioksidant modda mustahkamligini oshiradi, jigar va oshqozon ichak tizimini 
mustahkamlaydi,miya va yurak tizimini yaxshilovchi vosita sifatida muhim axamiyat 
kasb etadi.
Mevasining etdor shirasi ttarkibida antosianidlar uchraydi ,bu moddalar qizil rang 
beradi. Mevasi tarkibida oz miqdorda 200- 2000 ultramiligram miqdorda antioksidant 
moddalar uchraydi. Bundan tashqari makroelementlar (kaliy, kalsiy, fosfor, magniy) va 

---