Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
169 
1-rasm.
Kolorado qo’ng’izi rivojlanishi davrlari: tuxumlari, lichinkasi, voyaga yetgan 
qo’ng’izlar 
Suvsar qo‘ng‘izlar (Hydrophilidae)ning tovon tesharlar deb ataladigan lichinkalari 
ayniqsa juda ochko’z bo‘ladi. Ular mayda qisqichbaqasimonlar, itbaliqlar, baliq chavoqlari 
bilan oziqlanadi. Bu qo‘ng‘izlar baliqchilikka katta ziyon keltirishi mumkin. Qo‘ng‘izlar 
eski hovuzlar va tinch oqadigan suv havzalarida yashaydi; suzgichga aylangan keyingi 
oyoqlari yordamida suzadi. Oldingi oyoqlari esa o‘rmalash va o'ljasini tutish uchun 
xizmat qiladi. Ular hamma hasharotlarga o‘xshab atmosfera havosidan nafas oladi. 
Qo‘ng‘iz suv yuzasiga ko‘tarilganida traxeya naychalariga va ustqanoti ostiga havo 
g'amlab oladi. Ular bir suv havzasidan ikkinchisiga uchib o‘tishi ham mumkin [3]. 
Kichkina qo’ng’izlari (uzunligi taxminan 0,8 santimetr), ularning asosiy farqlovchi 
xususiyatlari juda katta bosh va kichik o’lchamdagi nozik oyoqlardir. Uning 
miniatyurasiga qaramasdan, qobiqlar qishloq xo’jaligiga katta zarar etkazishi mumkin, 
qisqa vaqt ichida parklar va butun o’rmonlarni yo’q qiladi. Yaqinda Rossiyaning o’rta 
hududidagi iqlim bu zararkunandalarning ko’payishi uchun juda qulaydir va 
o’rmonlarning massa kesilishi qobiq aholisining ko’payishiga yordam beradi, chunki 
tushgan daraxtlarning tanasi ular uchun uy bo’lib xizmat qiladi. 
Qarshi kurash choralari:
4.
Uzoq muddatli preparatlar bilan hasharotlar bilan davolash. Maxsus 
buzadigan amallar agregatlari yordamida amalga oshiriladi. Zahar eng yashirin 
burchaklar va joylarga yetkaziladi. Ushbu vositalarning o’ziga xos xususiyati 
quyidagilardan iborat: zararkunandalar bir necha soat, kundan keyin vafot etadi, darhol 
natija yo’q. Shu bilan birga, parazitlarni bu tarzda yo’q qilish samaradorligi bilan ajralib 
turadi, chunki preparatlar uzoq muddatga ega.
5.
Biologik usul. Qishloq xo‘jalik ekinlari zararkunandalarining juda tez 
rivojlanishi, ko‘payishining oldini olishda, ularni yo‘q qilishda bu zararkunandalarning 
tabiiy 
dushmanlaridan, 
yirtqichlardan, 
parazitlar 
va 
kasallik 
qo‘zg‘atuvchi 
organizmlardan foydalanish zarur. Hozirgi kunda bizda bu usul juda katta maydonlarda 
ko‘plab o‘simliklarning zararkunandalariga qarshi qo‘llanilib kelmoqda. Respublikamizda 
700 dan ortiq biolaboratoriya va biofabrikalar mavjud bo‘lib, ularda bir necha xil 
entomofaglar ko‘paytirilib, ishlab chiqarishga joriy etilmoqda. Biologik usulni keng 
qo‘llash zararkunanda va ular entomofaglarining, ya’ni kushandalarining chuqur 
biologiyasini o‘rganishni taqozo etadi. Biologik usulga ko‘ra, qishloq xo‘jalik ekinlarining 
ko‘plab sutemizuvchilarni, hasharotlarni, yirtqich hasharotlar, xonqizi (Cocinellidae), 

---