Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
166 
Zaif, 
kamayib 
borayotgan
, kamyob 
tarqalgan 
endemik 
va tor 
endemik 
tog’ turi 
hisoblanad
i. 
O’rta Osiyo tog’lari. 
O’zbekistonda: 
Chotqol, Piskom, 
Ugom, Qorjontov, 
Qurama tog’ 
tizmalari, Oloy, 
Zarafshon,Turkisto
n, Boysuntog’, 
Xisor. 
Chorva 
mollarining 
me’yorsiz 
darajada 
o’tlatilishi 
natijasida 
ushbu turlar 
yashaydigan 
joylarda 
ularning 
qurtlari va 
ozuqa 
o’simliklarining 
toptalishi. 
Hisor va 
Chotqol 
qo’riqxonalarid
a hamda 
Ugom-Chotqol 
milliy tabiat 
bog’ida 
muhofazaga 
olingan. 
Janubi-
G’arbiy 
Palearktika 
turning 
yo’q bo’lib 
ketayotgan
, lokal 
tarqalgan 
Eron 
janubiy 
Turkiston 
kenja turi. 
Bobotog’ tog’idagi 
Katta-Bismil 
massivi. 
O’zbekistondan 
tashqarida: 
Tojikiston, Janubiy 
Turkmaniston va 
Eron. 
Xo’jalik(qurilish
) faoliyati va 
chorvachilikda 
yaylovdan 
haddan tashqari 
ko’p 
foydalanish 
hisobiga ozuqa 
o’simligining 
nobdud 
qilinishi. 
Yashash 
joylarini 
muhofaza 
qilish lozim. 
Zaif, 
tabiatan 
kamyob, 
lokal 
tarqalgan 
janubiy-
g’arbiy 
Palearktika 
turi. 
Qorjontov, Nurota 
t.t. O’zbekistondan 
tashqarida: 
Qozog’iston va 
Turkmaniston 
janubi, Qirg’iziston, 
Rossiyaning 
Yevropa qismi, 
Qrim, Kavkazorti, 
Turkiya. 
Xo’jalik 
faoliyati 
oqibatida 
yashash 
joylarining 
vayron 
qilinishi, 
yaylovlardan 
haddan tashqari 
ko’p 
foydalanish. 
Nurota 
qo’riqxonasida 
va Ugom-
Chotqol milliy 
tabiat bog’ida 
muhofazaga 
olingan. 
Zaif, 
qisqarib 
borayotgan
, mozaik 
tarqalgan 
Janubiy 
Turon 
Surxandaryoning 
ko’kaydi, 
Oqqo’rg’on q. va 
Zarafshonning 
Samarqand sh. 
Yaqinidagi 
qayirlari. Markaziy 
Xo’jalik 
faoliyati 
oqibatida 
to’qaylarning 
hamda ozuqa 
o’simligining 
yo’q qilinishi. 
Zarafshon 
milliy tabiat 
bog’I va 
Qizilqum 
qo’riqxonasida 
muhofaza 
ostiga olingan. 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
167 
endemik 
turi. 
Farg’ona. 
Xulosa.
Tangachaqanotlilar turkumi hasharotlar sinfi vakillari orasidagi tabiatda 
juda ko’p tarqalgan turkum hisoblanadi. Tangachaqanotlilarning turli xil ekologik 
muhitda har-xil turlari uchraydi. Masalan, suluv ninachi oqmas suv havzalarida, halqali 
ninachi vohalarda yashashga moslashgan. Tangachaqanotlilar hilma-xil bo’lishiga 
qarmay, tabiatda kam va yo’qolish xavfi ostida bo’lgan turlari ham uchraydi. Bu esa 
bugungi kundagi entomologlarning dolzarb muammosi bo’lib kelmoqda. Mutaxasislar 
tomonidan Qizil kitobga kiritilgan kapalak turlarini muhofaza qilish, ularni keng 
ko’lamda ko’payishga yordam berish, ular uchun maxsus bog’lar, pitomniklar tashkil 
etish lozim. Tangachaqanotlilarning foydali turlaridan sanoat, oziq-ovqat, tikuvchilikda 
foydalanib kelinmoqda, Ularni asrash va himoya qilish, turlarini ko’paytirish sanoatimiz 
istiqboliga katta foyda keltiradi. 
Foydalanilgan afabiyotlar ro’yxati: 
1.
 
Mavlyanov O.M. Toshmanov N.J. Sanayeva L.Sh. Zoologiya(Umurtqasiz 
hayvonlar). Toshkent <>.2013. B.145
 
2.
 
Mavlonov.O. Xurramov. SH. Eshonova.X. <>. 
Toshkent. <>2006. B.395
 
3.
 
O’zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi. O’zbekiston Respublikasi 
Ekologiya Va Atrof- Muhitni Muhofaza Qilish Qavlat Qo’mitasi. O’zb.Res. <Kitobi>> II jild. Toshkent.2019. B.56-80
 
 
ZARARKUNANDA QO’NG’IZLAR VA ULARGA QARSHI KURASH USULLARI 
Egamberdiyev M.X. Murodova H. Z. Rustamova L.Q 
Namangan davlat Universiteti
 
Email: [e-mail] 
Kirish.
 
Hasharotlarning foydali turlari bo’lgani kabi, xalq xo’jaligi va 
omborxonalarga ziyon keltiradigan hasharotlar ham kam emas, xususan, bunda
qo’ng’izlar yetakchi hisoblanadi. Bu qo’ng’izlar tuzilishi, asosiy xususiyatlari va bu 
zararkunanda qo’ng’izlarni oldini olish chora-tadbirlari haqida asosiy tushunchalarga ega 
bo’lishimiz darkor. 
Qattiqqanotlilar, ya’ni qo’ng’izlar yеr yuzida kеng tarqalgan, ko’p sonli hasharotlar 
bo’lib, 350 mingga yaqin turi ma’lum. Ularning oldingi qanotlari xitinlashgan qattiq bo’lib, 
qalin ustqanotni hosil qilgan. Ostqanotlari yupqa pardasimon, ustqanot ostida taxlanib 
turadi. Ular uchganda ostki qanotlari samolyot propеllеriga o’xshab aylanadi; ustqanotlari 
esa ikki yon tomonga yoyilib, ko’tarish yuzasini hosil qiladi. Qo’ng’izlarning tanasi 
mustahkam xitin sovutga o’ralgan. Ko’pchilik qo’ng’izlarning oyoqlari yuguruvchi tipda 
tuzilgan. Suvda yashaydigan turlarining kеyingi oyoqlari suzuvchi eshkakni hosil qiladi. 
Qo’ng’izlarning lichinkasi tuproq, suv yoki chirindilar orasida rivojlanadi. Qo’ng’izlar 

---