Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti



Download 1,1 Mb.
bet3/25
Sana17.07.2022
Hajmi1,1 Mb.
#812810
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25
Bog'liq
Alisher BMI

Ishning ahamiyati. Namangan viloyatida o’sadigan Raphanus satius L. convar o’simligi tarkibidagi biologik faol moddalari antioksidan xossasini namoyon qilganligi tibbiyotda keng qollanilgan. Uning ildizmevasi tarkibini kimyoviy jixatdan tahlil qilish katta ahamiyatga ega. Chunki adabiyotlar tahlilidan ma`lum bo’ldiki uning kimyoviy tarkibi o`simlik o`sish joyiga qarab, ham farqlanishi mumkin ekan. Shu bilan birga bajarilgan taqiqot metodlaridan bioorganik kimyo fanini o`qitishda yangiliklar sifatida hamda metodlaridan tadqiqotchilar, ilmiy izlanuvchilar labaratoriya ishlarida foydalari mumkin.
Ishning tarkibiy tuzilishi. BMI kirish, uchta bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatini o’z ichiga oladi. Uning umumiy hajmi 86 betdan iborat. Unda foydalanilgan adabiyotlar 74 manbani tashkil qiladi.
Ishning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, maqsad va vazifalari, tadqiqot obekti va predmeti va ahamiyati bayon qilingan.
Birinchi bob - “Adabiyotlar sharxi”da Raphanus satius L. convar o’simligining biologik faol moddalarining kimyoviy tarkibi va xususiyatlari, o’simlik ildizmevasining tarkibida uchraydigan dorivar moddalar: flavonoidlar, oshlovchi moddalar va bir nechta vitaminlar taxlil qilindi.
Ikkinchi bob - “Tajriba qism”da o’simliklarning namligini, umumiy kul miqdorini aniqlash va o’simlik tarkibidagi fiziologik faol moddalarni ajratib olish usullari keltirilgan.
Uchinchi bob - “Olingan natijalarni tahlili” deb nomlanib, Raphanus satius L. convar o’simligining namligi, kul miqdori, ekstraktiv moddalari va biologik faol moddalarini xromatografik hamda sifat reaksiyalar asosida tahlil qilingan.
BMIning xulosa qismida bajarilgan ishlar natijalari umumlashtirilib, mavzu bo’yicha xulosalar, tavsiya va takliflar keltirilgan.

I-BOB. ADABIYOTLAR SHARXI
1.1. Raphanus satius L. convar o’simligi va uning turlari.

Xalq tabobatida va ilmiy tibbiyotda shifobaxsh o’simliklardan har xil kasalliklarni davolashda keng foydalaniladi [1-5].


Yer yuzidа shifobaxsh o’simliklаrning 10-12 ming turi bоr. 1000 dаn оrtiq o’simlik turlаrining kimyoviy, fаrmоkоlоgik vа dоrivоrlik хоssаlаri tеkshirilgаn. O’zbеkistоndа dоrivоr o’simliklаrning 577 turi mаvjud. Shulаrdаn hоzirgi vаqtdа 250 turi ilmiy tаbоbаtdа ishlаtilmоqdа. Dоrivоr o’simliklаrning оrgаnizmgа tа’siri ulаrning tаrkibidаgi birikmаlаrning miqdоrigа bоg’liq. Bu birikmаlаr o’simlikning hаr хil qismlаridа turli miqdоrdа to’plаnаdi. Dоri tаyyorlаshgа o’simlikning kеrаkli qismlаri turli muddаtlаrdа yig’ilаdi. Mаsаlаn, po’stlоq, kurtаk ertа bаhоrdа, bаrg o’simlik gullаshi оldidаn yoki gullаgаndа, gullаri to’lа оchilgаndа, mеvа vа urug’lаri pishgаndа, yеr оsti оrgаnlаri (ildizi, ildizpоyasi vа piyozi) ertа bаhоrdа yoki kеch kuzdа оlinаdi [2-4].
Dоrivоr o’simliklаrning tuzilishi jixatidan xilma-xil bo’lgan kimyoviy moddalar tutadi. Ularning 70-95 % ni suv tashkil qilib, asosan erkin holatda bo’ladi, shuning uchun dorivor xomashyo oson quruydi; 25 % atrofidagi suv bog’langan holda bo’lib, kolloidlarda ushlanib qoladi.
O’simlik xomashyosida birlamchi va ikkilamchi sintez moddalari mavjud. Birlamchilarga oqsillar, uglevodlar, lipidlar, fermentlar, vitaminlar kirsa, ikkilamchilari organik kislotalar, аlkоlоidlаr, glikоzidlаr, fenol birikmalar, efir moylari, qatronlar, оshlоvchi mоddаlаrdan iborat. O’simliklarning barcha to’qimalarida hujayra shirasida erigan mikroelementlar deb ataluvchi mineral moddalar mavjud; o’simlik xomashyosini yoqilgandan keyin qolgan kulda ularni osongina aniqlash mumkin.Ularning ayrimlari foizning yuzdan bir ulushlarini tashkil qilsa (Na, K,Mg,Ca, Si, P, S), boshqalari mingdan bir ulushlarini tashkil qiladi (Co, Fe, Cr, Cu, Mn, Mo, Ni, Ag, As, Zn ). Mikroelementlar o’simliklar hayotida muhim o’rin tutadi va ayrim kasalliklarni davolashda asosiy ta’sir ko’rsatuvchi modda vazifasini o’taydi. O’simliklar tarkibidagi moddalarning ba’zilari barcha o’simliklar uchun xos bo’lsada, ayrimlari maxsus o’simliklardagina uchraydi [3-7].
Tirik organizmga muayyan kimyoviy moddaning ta’siri bo’yicha ular uch guruxga bo’linadi: ta’sir etuvchi, birga uchraydigan, keraksiz (ballast).
Ta’sir etuvchi moddalar – o’simlikni tibbiyotda qo’llanishning asosiy sababchisi bo’lgan moddalardir. Bu moddalarga – alkaloidlar, turli glikozidlar (antro glikozidlar, yurakka ta’sir etuvchi glikozidlar, saponinlar,va b.), flavonoidlar, kumarinlar, oshlovchi moddalar va boshqa shiliq moddalar. Efir mоylаri, vitаminlаr, smоlаlаr vа bоshqа birikmаlаr bo’lishi mumkin. O’simlikning terapevtik ahamiyatga ega bo’lgan, kasallik davolovchi kimyoviy birikmalari asosiy ta’sir etuvchi moddalar deb ataladi [5-8].
O’simlikning ta’sir etuvchi moddalari bilan birga uchraydigan ba’zi moddalar terapevtik ahamiyatga ega bo’lmasada, ta’sir etuvchi moddalar kuchini o’zgartirishi hamda organizmga shimilishini tezlashtirishi mumkin. Birga uchraydigan moddalar odam organizmi uchun foydali yoki zararli ta’sir etadi. Foydalilariga vitaminlar, organik kislotalar, mineral moddalar kirsa, zararli, birga uchraydigan moddalarga antratsen hosilalari kirib qaytarilgan holdagisi ko’ngilni aynitadi.
Ballast moddalar organizmga ta’sir qilmaydigan, masalan, kletchatka, meva-zabzavotlardagi pektin moddalar. Bir moddaning o’zi ma’lum sharoitda terapevtik ta’sirga ega bo’lgan modda hisoblansa, boshqa o’simlikda ballast modda sifatida uchrashi mumkin. Masalan, kanakunjut, zaytun, chuchuk bodom, zig’ir va boshqalarning asosiy ta’sir etuvchi birikmalari ular urug’idan olinadigan moylar hisoblansa, shoxkuya va strofant urug’ida uchraydigan yog’lar shu o’simliklardan dori turlari olishda ballast modda hisoblanadi [6-8].
Ko’p o’simliklаrdаn mikrооrgаnizm vа viruslаrni yo’qоtаdigаn аntibiоtiklаr vа fitоntsidlаrgа bоy prеpаrаtlаr tаyyorlаnаdi. Оdаtdа bir guruhgа хоs o’zаrо yaqin kimyoviy birikmаlаr bir оilа yoki turkumgа mаnsublаrdа uchrаydi, shu bilаn birgа bа’zi kimyoviy birikmаlаr bir-birigа yaqin bo’lmаgаn, turli оilаgа mаnsub o’simliklаr tаrkibidа hаm bo’lishi mumkin.
Hоzirgi dаvrdа dоrivоr o’simliklаrni turi ko’pаyib, хаlq tibbiyoti shifоbахsh o’simliklаr bilаn bоyib bormoqda.
Rediska (Raphanus raphanistrum subsp. sativus)–Rim davridan oldin Osiyoda xonakilashtirilgan Brassicaceae oilasiga mansub bo'lgan ildiz o'simlik.
Raphanus sativus L. convar butun dunyoda o'stiriladi va iste'mol qilinadi, asosan o'tkir ta'mga ega bo'lgan qarsillab salat sabzavoti sifatida xom holda iste'mol qilinadi. Ko'p navlari bor, ular hajmi, ta'mi, rangi va pishib etish vaqti bo'yicha farqlanadi. Rediska o'zining o'tkir ta'miga o'simliklar tomonidan ishlab chiqarilgan turli xil kimyoviy birikmalar, jumladan glyukozinolat, mirozinaza va izotiosiyanat tufayli qarzdor. Ular ba'zan hamroh o'simliklar sifatida yetishtiriladi va bir nechta zararkunandalar va kasalliklardan aziyat chekadi. Ular tez unib chiqadi va tez o'sadi, oddiy kichik navlar bir oy ichida iste'molga tayyor bo'ladi, katta daikon navlari esa bir necha oy davom etadi. O'sishi oson va tez yig'ib olinadigan rediska ko'pincha yangi boshlovchi bog'bonlar tomonidan ekilgan. Rediskaning yana bir ishlatilishi qishda qop yoki ovlash, yoki yem-xashak ekinlari sifatida ishlatiladi. Ba'zi rediskalar urug'lari uchun yetishtiriladi; boshqalar, masalan, daikon, neft ishlab chiqarish uchun yetishtirilishi mumkin. Boshqalari unib chiqish uchun ishlatiladi [6-9].
Rediska navlari hozir butun dunyoda keng tarqalgan, biroq ularning dastlabki tarixi va xonakilashtirilishini aniqlashga yordam beradigan deyarli hech qanday arxeologik yozuvlar mavjud emas. Biroq, olimlar Raphanus sativusning kelib chiqishini taxminiy ravishda Janubi-Sharqiy Osiyoda aniqladilar, chunki bu haqiqiy yovvoyi shakllar kashf etilgan yagona mintaqadir. Hindiston, Markaziy Xitoy va Markaziy Osiyo ikkilamchi markazlar bo'lib, ularda turli shakllar rivojlangan. Rediska tarixiy yozuvlarga miloddan avvalgi III asrda kiradi. Miloddan avvalgi I asrdagi yunon va rim dehqonlari kichik, yirik, yumaloq, uzun, yumshoq va o'tkir navlar haqida batafsil ma'lumot berishgan. Rediska Amerikaga kiritilgan birinchi Yevropa ekinlaridan biri bo'lganga o'xshaydi. Nemis botanigi 1544 yilda 45 kilogramm (100 funt) va taxminan 90 santimetr (3 fut) uzunlikdagi rediska haqida xabar berdi, garchi bugungi kunda bunday o'lchamdagi yagona tur yapon Sakurajima rediskaidir [5]. Katta, yumshoq va oq Sharqiy Osiyo shakli Xitoyda ishlab chiqilgan, garchi u G'arbda asosan yapon daikonlari bilan bog'langan bo'lsa-da, yapon qishloq xo'jaligi rivojlanishi va katta eksport tufayli.[iqtibos keltirish kerak].
Raphanus sativus L. convar bir yillik yoki ikki yillik o’simlik bo'lib, ularning ildizlari sharsimon, toraygan yoki silindrsimon bo'lishi mumkin [8-12]. Ildiz terisining rangi oqdan pushti, qizil, binafsha, sariq va yashildan qora ranggacha o'zgaradi, ammo asosiy etli qismi odatda oq rangga ega. Ildiz rangini antosiyaninlardan oladi. Qizil navlar antosiyanin pelargonidinni pigment sifatida ishlatadi, binafsha navlari esa siyanidindan rang oladi. Kichikroq turlarning uzunligi taxminan 13 sm (5 dyuym) bo'lgan bir nechta barglari, diametri 2,5 sm (1 dyuym) gacha bo'lgan yumaloq ildizlari yoki undan ko'p ingichka, uzun ildizlari 7 sm (3 dyuym) gacha. Bu ikkalasi ham odatda salatlarda xom holda iste'mol qilinadi. Uzunroq ildiz shakli, jumladan sharqona rediska, daikon yoki mooli va qishki rediska uzunligi 60 sm (24 dyuym) gacha o'sadi, barglari taxminan 60 sm (24 dyuym) balandlikda, 45 sm (18 dyuym) yoyiladi. O'z vaqtida yig'ib olingan rediskaning go'shti tiniq va shirin bo'ladi, lekin sabzavot yerda uzoq vaqt qolsa, achchiq va qattiq bo'ladi.Barglari rozet shaklida joylashtirilgan. Ular lirat shakliga ega, ya'ni ular kengaytirilgan terminal lob va kichikroq lateral loblar bilan pinnatally bo'linadi. Oq gullari rasemoz gulzorda joylashgan. Mevalari kichik dukkakli bo'lib, yoshligida yeyish mumkin.
Raphanus sativus L. convar diploid tur boʻlib, 18 ta xromosomaga ega (2n=18). Rediska genomida 526 dan 574 gacha bo'lganligi taxmin qilinmoqda.
Raphanus sativus L. convar tez o'sadigan, bir yillik, salqin mavsumda o'simlik hisoblanadi. Tuproq harorati 18 dan 29 °C (65 va 85 °F) gacha bo'lgan nam sharoitda urug' uch-to'rt kun ichida unib chiqadi. Eng yaxshi sifatli ildizlar havo harorati 10 dan 18 ° C gacha (50 dan 65 ° F gacha) o'rtacha kun uzunligida olinadi. O'rtacha sharoitda hosil 3-4 haftada pishadi, ammo sovuq havoda 6-7 hafta talab qilinishi mumkin [11].

Download 1,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   25




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish