Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

Alkenlarning izomeriyasi va nomlanishi.Olefinlarning izomeriyasi (zanjirning tarmoqlanmaganligi yoki tarmoqlanganligi) zanjirdagi qo`shbog` holatiga, atomlar yoki atom gruppalarining fazoda qanday joylashganligiga (stereoizomeriyaga) bog`liqdir.

To`yinmagan uglevodorodlarning stereoizomeriyasi ikki xil: cis- hamda trans- izomeriya bo`ladi. Olefinlarning cis- izomerlarida atomlar yoki atom gruppalari molekuladagi qo`sh bog`ning bir tomonida, trans- izomerlarda esa ikki tomonida joylashgan bo`ladi:

cis- izomer trans-izomer

Ko`pgina olefinlarda cis-trans izomerlar mavjudligining sababi shuki, ikki uglerod atomi orasidagi (C-C) -bog` o`z o`qi atrofida erkin holda aylana olmaydi, chunki bunday aylanishga π-bog` (C=C) doimo qarshilik ko`rsatadi. Olefinlarning bir xil stereoizomeri yuqori temperaturada ikkinchi xil izomerga aylanishi mumkin. Temperatura yuqori bo`lganda molekuladagi qo`sh bog`ning (π-bog`) energiyasi zaiflashadi. Uglevodorod molekulasida uglerod atomlarining soni ortishi bilan izomerlar soni ham orta boradi. Quyida ba`zi olefinlarning Jeneva hamda racional nomenklaturasiga muvofiq atalishi ko`rsatilgan:

CH₂CH₂ eten, etilen

CH₂CH – CH₂ propen, metiletilen, propilen

CH₂CH – CH₂ – CH₃ 1-buten, etiletilen, butilen

CH₃–CHH–CH₃ 2- buten, simmetrik dimetiletilen



Izomeriyasi. Spirtlarda izomeriyaning ikki turi: uglerod skeletining izomeriyasi va gidroksil holatining izomeriyasi uchraydi. Spirtlar izomeriyasini butil spirt C₄H₉ ning izomerlari misolida qarab chiqamiz;

Kimyoviy bog’lar uzunligi, fazodagi yo`nalganligi (valent burchagi), qutbliligi, qutblanuvchanligi va energiyasi bilan xarakterlanadi.