|
Ikkinchi jahon urushiga SSSRning tortilishi. 1941-yil 22-iyun kuni erta tongda soat 4:00da fashistlar Germaniyasi o‘zining ulkan harbiy kuchi hamda ittifoqchilarining qurollangan kuchlari yordamida SSSRga qarshi urush boshlab, uning hududlariga bostirib kirdi. Shu kuni Angliya hukumati SSSRni Germaniyaga qarshi urushda qo‘llab-quvvatlashini ma'lum qildi. 24-iyunda F. Ruzvelt AQSh hukumati SSSRga yordam berishga tayyor ekanligini bildirdi. SSSR Germaniyaga qarshi urushning Birinchi davri (1941-yil iyun – 1942-yil noyabr)da, asosan, mudofaa xarakteridagi janglar olib bordi.
Fashistlar Germaniyasi SSSR ni bosib olish uchun 191,5 diviziya; dushmanning kuchi 5,5 mln kishini tashkil etib, taxminan 4,3 ming tank, 47,2 ming minomet va qurollar, taxminan 5 mingdan oshiq harbiy samolyot, 192 ta kemani urushga yo‘naltirilgan edi.
Sovet–german fronti o‘sha zahoti ikkinchi jahon urushining asosiy va hal qiluvchi fronti bo‘lib qoldi. Bu yerda nafaqat sovet ittifoqining balki butun dunyoning taqdirini hal qiluvchi hayot-momot jangi boshlandi.
Sovet Ittifoqining urushga kirishi dunyodagi harbiy siyosiy vaziyatni tubdan o‘zgartirdi. Hujum qilish oldidan fashist germaniyasi Yevropaning katta qismini, shu jumladan Fransiya kabi yirik davlatni ham egallab olgan edi. Yevropa qit'asida Ryunkerkdagi fojiadan so‘ng harbiy harakatlar deyarli to‘xtadi, agar Qarshilik harakati hisobga olinmasa. Urushayotgan tomonlardan faqat Angliya to‘liq yengilishdan qutilib qoldi, lekin u Britaniya orollariga Germaniyaga hujum qilishidan qo‘rqib yashardi. U Germaniyaga qarshi harbiy harakatlarni faqat dengiz va havoda olib borardi. Shuningdek, janglar Shimoliy Afrikada ham borardi. Bu yerda Angliya armiyasiga qarshi bor-yo‘q bir qancha Italyan va german diviziyalari qarshi turardi. AQSh, Angliya iqtisodiy va harbiy yerdan ko‘rsatardi, lekin rasmiy jihatdan fashistlarga urush e'lon qilmagan edi. O‘zga yerlarni bosib olish va aholisini ommaviy qirish siyosatini olib borayotgan fashist Germaniyasiga qarshi ma'lum halqlarning ijtimoiy va milliy ozodlikka bo‘lgan qonuniy huquqini himoya qilayotgan Sovet Ittifoqi turardi. Sovet ittifoqining urushdagi adolatli, ozodlikka qaratilgan maqsadlarini Germaniyaning SSSR ga hujum qilgan kommunistik partiya va sovet hukumati tomonidan e'lon qilindi. Davlat mudofaa komiteti rahbari I.V.Stalinning 1941-yil 3 iyul Sovet xalqiga qilgan murojaatida aytildiki, Ikkinchi jahon urushida maqsad faqat SSSRning ozodligini himoya qilish emas, shuningdek fashist agressiyasiga uchragan boshqa xalqlarga ham yordam berishdir. Vatanimiz ozodligi uchun bizning kurashishimiz murojaatda aytilishicha Yevropa va Amerika xalqlarining mustaqillik va demakratik ozodliklar uchun bo‘lgan kurashi bilan qo‘shilib ketadi. Bu halqlarning ozodlik. Gitlerning armiyasi tomonidan zabt etilganligi qarshi yaxlit front bo‘ladi.
Urushning birinchi kunlardan boshlab fashistlarning butun Yevropa bo‘ylab SSSR hududi sari yo‘naldi. Bunga nisbatan Sovet Ittifoqini qo‘llab quvvatlovchi xalqaro harakatlar to‘lqini ko‘tarildi. Bu urush dunyoning 61 davlatini o‘z domiga tortdi. Ularda dunyo aholisining 80 % yashar edi. Armiya saflariga jami 110 mln. kishi safarbar etildi.
1942-yilning 19-noyabridan 1943-yillar oralig‘idagi davr Ikkinchi jahon urushida tub burilish davri bo‘lib sanaladi. Bu davrda sovet qo‘shinlarining butun front bo‘ylab ommaviy tarzda hujumga o‘tishi bilan xarakterlanadi, va yana dushmanni bosib olgan yerlardan haydab chiqarish, Shimoliy Afrikada ingliz-amerika qo‘shinlari harakatlarining faollashuvi, fashistik ittifoqning tanazzulga uchrashi, partizanlik va milliy ozodlik harakatlarining o‘sishi, Gitlerga qarshi davlatlarda harbiy ishlab chiqarishning keskin tarzda o‘sishi bilan ham ta'riflash mumkin.
Shuni alohida ta'kidlash kerakki, sovet-german frontidagi juda og‘ir kechgan janglarda fashist Germaniyasi asta-sekin ustunligini yo‘qota boshladi. Urushning birinchi-yilidayoq, SSSR ga bostirib kirgan Gitler armiyasi harbiy kuchlarining 40 %ini, ya'ni 2 mln. ga yaqin askarlarini yo‘qotib bo‘lgan edi. 1942-yildagi yozida bo‘lib o‘tgan janglarda esa 800 mingdan ziyod soldat va ofitserlari va harbiy texnikasidan ajraldi. Stalingrad ostidagi to‘rt oylik bo‘lib o‘tgan janglar davomida mingdan ortiq nemis tanklari hamda 1400 dan ortiqroq samolyotlari yo‘q qilinib yuborildi. Sovet partizanlarining soni kundan – kun orta boshlagani sayin, ularning dushmanga bergan talafotlari ham o‘shancha ko‘pyaverdi. Sovet partizanlarining soni 1942-yilning oxiriga kelib 125 ming kishidan ortib ketdi. Partizanlarga qarshi nemis qo‘mondonligi sovet-german fronti quruqlikdagi kuchlaridan 10 %ga yaqinini qarshi urushga yo‘llaydi. Partizanlar Belgiya, Niderlandiya, Daniyani ham qo‘shgan holdagi maydonni qamrab olib nazorat qiladi.
SSSR ning vaqtinchalik nemislar tomonidan bosib olingan yerlarida aholi soni ancha ko‘p sonda bo‘lishiga qaramasdan va Sovet Ittifoqi yirik harbiy kuchlarini Uzoq Sharqda ushlab turishga majbur bo‘lsada, Sovet qo‘mondonligi zarur zahira harbiy kuchlarini tayyorlashga ulgurgan edi. Sovet sanoati va qishloq xo‘jaligi juda katta qiyinchiliklar evaziga bo‘lsa ham frontni oziq-ovqat, qurol-aslaha va harbiy texnika bilan muntazam ta'minlashga erishadi.
Evakuatsiya ishlari tamomalngandan so‘ng, 1942-yilning bahoridan boshlab, SSSR dagi ishlab chiqarish asta-sekin orta boshlaydi. Ayniqsa harbiy sanoat, umumiy sovet sanoatining yalpi ishlab chiqarishining 70-80% ini tashkil qildi. 1942-yilning martida SSSR sharqiy viloyatlarida ishlab chiqarilgan harbiy texnika hajmi – Ulug‘ Vatan urushi boshlanishidan avval butun Sovet Ittifoqi miqiyosida ishlab chiqarilgan texnika bilan teng bo‘lib qoldi.
Sovet harbiy sanoati Germaniya va uning Yevropadagi ittifoqchilari hamda bosib olgan davlatlari bilan qo‘shib sanaganda ham yuqori darajaga ko‘tarilib ketdi. Sovet Armiyasi fashistik bloki harbiy kuchlaridan harbiylar soni va harbiy texnika bo‘yicha, shu jumladan, tanklar soni bo‘yicha–1,4 baravar, samolyotlar soni bo‘yicha–1,6 baravar, artilleriya soni bo‘yicha esa–1,5 baravarga ko‘tarilib ketdi.
T-34-sovet tanklari, S.V.Ilyushin ixtiro qilgan Il-2 – hujumchi samolyotlari, A.S.Yakovlev va S.A.Lavochkinlar ixtiro qilgan qiruvchi samloyotlar, o‘sha davrda mashhur - “Katyusha” deb nom olgan reaktiv zenit moslamalari dunyodagi eng zo‘r harbiy qurollar edi.
1942-yilning oxiriga borib Germaniya va AQSH da atom bombasi ustida ish olib borilayotganaligi to‘g‘risida xabar topgan Sovet hukumati yadro quroli sohasida izlanishlar olib borishni boshlash to‘g‘risida qaror qabul qiladi.“Uran muammosi” guruhiga atoqli sovet olimi I.V.Kurchatov rahbarlik qiladi.
1942-1943-yillar eng muhim voqealaridan biri bu–Stalingard jangi edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
