Namangan davlat universiteti arxivshunoslik kafedrasi

4- mavzu: O‘zbek paleografiyasi tarixi. 

Reja: 

1.  O‗rta  Osiyoga  arab  paleografiyasining  kirib  kelishi  asosida  o‗zbek     

paleografiyasining vujudga kelishi.  

   2. Yozuv materiallari va yozuv qurollari tarixi.  

   3. Qo'lyozmalarning bezagi va shakli. 

 

Maqsad:

 O‗rta Osiyoga arab paleografiyasining kirib kelishi asosida o‗zbek 

paleografiyasining  vujudga  kelishi.  Yozuv  materiallari  tarixi.  Yozuv  qurollari. 

Qo'lyozmalarning bezagi va shakli. 

O‘rta  Osiyoga  arab  paleografiyasining  kirib  kelishi  asosida  o‘zbek 

paleografiyasining vujudga  kelishi.

 Sharq va shu jumladan O‗rta Osiyo xalqlari 

qo‗lyozmalarining  asosiy  xususiyati  shuki,  bu  xalqlar  islom  dini  shakllangan 

davrdan  boshlab  14  asr  davomida  ilmiy  va  badiiy  asarlarini  na  faqat  o‗zlarining 

ona tillarida, balki arab va fors tillarida ham yaratganlar. Tarixda O‗rta Osiyo bilan 

Eron  o‗rtasida,  shuningdek  arab  mamlakatlari  o‗rtasida  chegara  bo‗lmagan. 

Shuning  uchun  arab  tilidagi  qo‗lyozmalarning  bir  qismi  O‗rta  Osiyo  hududida 

yaratilgan bo‗lsa, qolgan qismi arab mamlakatlaridan yoki Erondan olib kelingan 

bo‗lishi  mumkin.  Xuddi  shunday  gapni  fors  tilida  qo‗lyozmalarga  nisbatan  ham 

aytish  joyiz.  Shunday  qilib  O‗rta  Osiyo  hududida  turkiy  tillarda  bitilgan 

qo‗lyozmalar  bilan  bir  qatorda  arab  va  fors  tillarida  bitilgan  qo‗lyozmalar  ham 

mavjuddir. Fikrimizning dalili uchun quyidagi raqamlarni fakt sifatida keltiramiz: 

O‗zbekiston  FA  Sharqshunoslik  institutining  hazinasida  hozir  17  mingdan  ziyod 

qo‗lyozma  kitoblar  saqlanmoqda.  Shularning  10  foizdan  oshiqrog‗i  ya'ni  qariyb 

1700  tasi  turkiy  tilda  bitilgan  qo‗lyozmalardir.  Taxminan  30  foizini  fors  tilida 

bitilgan qo‗lyozmalar tashkil etadi. Bu esa 5000 dan ziyod qo‗lyozmadir. Qolgan 1 

foizi esa, arab tilida yaratilagn qo‗lyozma kitoblardir. Shuning uchun O‗rta Osiyo 

xalqlari  qo‗lyozmalarining  paleografiyasi  haqida  gap  borganda,  turkiyzabon 

qo‗lyozmalar  bilan  chegaralanib  qolmasdan,  arab  va  fors  tillarida  yaratilgan 

qo‗lyozmalarni ham e'tiborga olish kerak bo‗ladi. 

---