Namangah davlat universiteti

NAMANGAH DAVLAT UNIVERSITETI
MODUL- 3.Matematik yasavvurlarni shakllantirish
(Aqarova Dilorom Qurbonovna)
3-mavzu;Fazo va vaqt va uning o‘ziga xos xususiyatlari.
Reja;
1.Bolalaming tevarak atrofidagi fazoda mo`ljal olishni o`zlashtirish.
2.Ko`rib idrok qilish va o`lchash asosida fazoni idrok etishi.
3.Turli yosh guruhlarida bolalarda vaqtni his qilishni rivojlantirish. 4.Bolalarda vaqtni idrok qilish qobiliyatining shakllanishi.
Tayanch so‘z va iboralar: oriyentirovka qilish, tevarak-atrof, ikkinchi signal sistemasi,ko‘rib idrok qilish, fazoviy idrok etish,vaqt tushunchasi, analizator, vaqtni his qilish, sutka qismlari, vaqtning xususiyatlari, vaqtni his qilish, yil fasllari.
Vaqt va uning o‘ziga xos xususiyatlari. Vaqt so‘zi yuz berib turuvchi voqea-hodisa, narsalarning asrlar, yillar, soatlar, minutlar va shu kabilar bilan o‘lchanadigan davomiyligi, shunday o‘lchov belgisiga ega bo‘lgan obyektiv hodisani ifodalaydi. Vaqtning qaytmas xususiyatlari shuki, vaqtning bir tomonga yo‘nalib o‘tishi, u tabiat va jamiyatning harakatlanish yo‘nalishini ifodalaydi. Vaqtning asosiy qabul qilinishi bu sezish qobiliyatidir. Har xil kompleks analizator vaqtni sezish qobiliyatining cho‘zilishiga ta’sir qiladi, lekin asosiy xususiyati deb I.M. Sechenov eshitish va tananing sezgi qobiliyatlariga e’tibor bergan «Vaqt tovush va tananing sezish qobiliyati insonga vaqt haqida tushuncha beradi, shunda ham to‘la o‘z mazmuni bilan emas balki vaqt bir tomonlama tovushning tortilishi va tananing sezishini tortilishi. Shuning uchun I.M.Sechenov eshitish va sezish xususiyatidan bu vaqt bo‘shlig‘ining analizatorlari degan edi. I.P.Pavlov ko‘rsatgan ediki,vaqtning hisoblanishi nerv sistemasining har bir elementiga, uning har bir hujayrasiga xos u buni eksperimental asosda isbotladi. Har qanday analizator «vaqtni hisoblashi» mumkin. I.P.Pavlov aytgan ediki, vaqtning fiziologik qabul qilinishi bu kishining tormozlanishi va ta’sirlanishidir, bu esa vaqtni hisoblashga yo‘l beradi. Bu fikrlar qator izlanishlar orqali ko‘rsatilgan. Ikkinchi signal sistemasida ta’sirlanish vaqtning yetarli hisobga olinmasligidan kelib chiqadi, tormozlanish jarayonida unga ko‘proq baholash xususiyatidandir. Shunday qilib, aniq vaqt intervallarini vaqtinchalik baholash ta’sirlanish va tormozlanish dinamik jarayonida aniqlanadi. Vaqt intervalida differensirovka bu vaqtga nisbatan shartli reflekslarning xosligidir. Bolalar o‘z nutqlarida ulardan foydalana boshlaydilar. O‘yin : “Zakovat”.
O‘yin qoidalari: Bolalar ikki guruhga bo‘linadilar. Har bir guruh berilgan uchta topshiriq va shartlarni bajaradilar.
1- topshiriq. Kun va tun tasvirlangan rasmlar aralash holda ikkita stolga bitta qilib qo’yiladi. Bolalar kun va tun tasvirlangan rasmlarni berilgan vaqt ichida alohida- alohida qilib yig‘ishadi. So‘ng ko‘rsatib, izohlab berishadi.