Nadjapova nigina abdurasulovna

2.3.2. Qarg‘ish anglatuvchi disfemizmlar 

 

Disfemizmlarning  ikkinchi  guruhi  qarg‘ish  anglatuvchi  disfemizmlar  bo’lib, 

faqat  og‘zaki  nutqda  ishlatiladi  va  qo’llanish  doirasi  ham  chegaralangan. 

To‘plangan  materiallar  asosida  quyidagi  qarg‘ish  anglatuvchi  disfemizmlar 

aniqlandi: 

 

  

هدرم

 

وش

ر

mordešur  bebarat  (bebordaš)  //  mordešuyat  (šuyaš)  bebarad.

 

So’zma-so’z  tarjimasi:  “seni  (uni)  yuvg‘uchi  olib  ketsin”.  O‘zbek  tiliga  aynan 

qarg‘ish  variantida  tarjima  qiladigan  bo‘lsak,    “qurib  ketgur”,  “yer  yutsin”,  “jin 

ursin” ma’nosini bildiradi. 

 هربب ور تزاوآ و وت روش هدرم 

 

Mordešur to va āvāzet ru bebare

  [5:375] 

“Qo‘shig‘ing bilan birga seni yer yutsin”. 

 

ﻼﺻا

   

درم

 

 ه

 روش

دربب ارم تعیبط نیا

 

Aslan mordešur in tabiat-e marā bebarad

 [7:12] 

“Bu fe’l-atvorimni jin ursin”. 

 

 

راذگب  ﮒرم  هپک

-

 

  راذگب  ارشگرم  هپک

kappe-ye  marg  begozār/  kappe-ye  margaš-rā 

begozār.

  aynan  tarjimasi:  “ilohim  uyqungdan  (uyqusidan)  uyg‘onmagin 

(uyg‘onmasin) ”. Bu disfemizm o‘zbek tilida “iloyo o‘lib ket”, “yotgan joyingdan 

turma”ga to‘g‘ri keladi. 

 ینکیم یناطیش هزادنا نیا ارچ

 ورب

ذگب ﮒرم هپک

ا

ر

 

Č

erā in andāze šeytāni mikoni, boro kappe-ye marg begozār

 [7:29] 

“Namuncha quturding, iloyim uxlab uyqungdan uyg‘onmagin”. 

ا

 یهلا

آ

 هب شت

 هشیر

ع

 هریگب نوترم

  

---

 

45 

Elāhi ātaš be riše-ye omretun begire

 [7:56]

 

Aynan  tarjimasi  “ilohim  hayotingiz  ildizini  o‘t  olsin”.  O‘zbek  tilidagi  “o‘lib 

ket” qarg‘ishiga to‘g‘ri keladi. 

 

    )دنک  (  نک  رام  رهز

Zahr-e  mār  kon  (konad). 

O‘zbek  tilidagi  “zaharingga  yeb 

ol”, “tiqilib o‘l (o‘lsin)”ga to‘g‘ri keladi.  

 راذگب تحار ارم هقیقد هی نک رام رهز 

 

Zahr-e mār kon ye daqiqe marā rāhat begozār

 [8:90]  

“Ma, tiqilib o‘l, faqat mani tinch qo‘y”. 

 

 

اجنآ

 

ورب

 

تفر ماباب هک

Ānjā boro ke bābām raft

.  Aynan  tarjimasi:    “Otam  ketgan 

joyga  yo‘qol”.  Bu  disfemizm    “Qayerga?”  savoliga  yoki  “Men  ketdim”  deganda 

ishlatiladi, ya’ni “Qayerga?” desa, “Go‘rga” deb javob bergandek. 

 

مدب ات

)

 

 مدب و ریمب

)

 (

tā bedam) bemir o bedam. 

Aynan tarjimasi “o‘lib pufla”. Bu 

disfemizm  ish buyurilganda turli bahonalar bilan  ishdan qochadiganlarga  nisbatan 

ishlatiladi.  Uning  tarixi  quyidagicha:  “Bir  qo‘li  gul  ustaning  dangasa  shogirdi 

bo‘lgan ekan. U doimo: “O‘tirib puflasam maylimi? Yotib puflasam maylimi? deb 

so‘rayverarkan. Usta jahli chiqib: O‘lib pufla, degan ekan”. 

Yuqoridagi  qarg‘ish  anglatuvchi  disfemizmlardan  tashqari  biror  kishini 

so‘kish ma’nosida ishlatiladigan disfemizmlar ham mavjud. Ular quyidagilar:  

 هدش روگبروگ 

gurbegur šode

 “qarg‘ish olgan”, “qurib ketgur”  

ریپ راتفک 

keftār-e pir

 “qari chiyabo‘ri”  

  

ﺲیلبا رفک

kofr

-

e eblis

 “iblis”. 

Misollar tahlili  natijasida qarg‘ish anglatuvchi disfemizm  ichida katta qismni 

birovga  o‘lim  tilash  ma’nosini  bildiruvchi  disfemizmlar  tashkil  etishi  ma’lum 

bo‘ldi. 

Yuqorida  keltirilgan  disfemizmlar  o‘rnini  bosuvchi  evfemizmlar  mavjud. 

Bularga quyidagilarni misol qilib keltirishimiz  mumkin:  

ندیپاق  

qāpidan “

tutmoq”, “yulib olmoq” fe’li o‘rnida  نتفرگ  

gereftan

 “olmoq”; 

---

 

46 

  

  

ندینوبنل  

lambunidan

  “kavshamoq”  fe’li  o‘rnida    ندروخ 

xordan

  “tanovul 

qilmoq”, “ovqatlanmoq”; 

رمت

گ

ندی

 

tamargidan

 fe’li o‘rnida نتسشن 

nešastan

 “o‘tirmoq”; 

ندز  نومﻛرت 

terekmun  zadan

  fe’li  o‘rnida  ندییاز 

zāyidan

  “tug‘moq”,  “ko‘zi 

yorimoq”; 

ندرﻛرخ “eshak qilmoq” fe’li o‘rnida نداد ﺐیرف 

ferib dādan

 “aldamoq”; 

اب ﻰﻛرخ

ندرﻛ ر

   

xaraki    bār      kardan

  fe’li  o‘rnida  ندش  تسمرس   

sarmast 

 

šodan

 

“mast bo‘lmoq” va b.  

 

و هام هنرس

 

یدخ هقیقد هن و تعاس هن و زور هن

          دییاز مناخ هج

  

Sar-  e  noh  māh  -o-  noh  ruz-o-  noh sāat-o-  noh  daqiqe   Xadije  xānom   zāyid

 

[7:44] 

“To‘qqiz  oy,  to‘qqiz  kun,  to‘qqiz  soat,  to‘qqiz  daqiqadan  so‘ng  Xadicha 

xonimning ko‘zi yoridi”. 

 

 

دخ  هام هنرس

ی

         دز نومﻛرت رگید رسپ ﻚی هج

 

Sar - e noh  māh   Xadije   yek   pesar-e   digar