Надежность технических систем и техногенный риск

Диагнозлаш воситалари ва асосий ташкил этувчилари
Диагнозлаш жараёни, умумий ҳолатда, ДҚОга маълум бир таъсирларни (кириш сигналларини) кўп каррали узатилиши, кўп каррали ўлчамлар ва жавоблар таҳлилини ўзида акс этади. Таъсирлар ДВ билан формаланиши ёки бевосита ДҚВ функцяланиш алгоритмларини билан аниқланиши мумкин.
Тестли ва функцияланиш диагнозлаш тизимлари мавжуд. Биринчиларни ўзига ҳослиги ДҚО га маҳсус ташкил этилган (тестли) таъсирларни узатилиши ҳисобланади. Иккинчи турдаги тизимларга диагнозлаш ДҚО функцияланишни ишчи алгоритмларида назарда тутилган ишчи таъсирлар билан амалга оширилади.
Расм 2. (а ва б) да мос равишда тестли ва функционал диагнозлаш тизимларини умумлашган функционал схемалари келтирилган.
Функционал диагнозлаш тизимлари одатда ДҚОдан мақсадли фойдаланиш жараёнида ДҚОни назоратини таъминлайди, тестлида - ишлаб чиқаришда ва таъмирлашда назоратини таминлайди.
Расм.2. Функционал диагнозлаш тизимларини умумлашган функционал схемалари
Диагнозлаш жараёнини одатда қисмларга бўлиш мумкин, уларнинг ҳар бири объектга узатилувчи тестли ёки ишчи таъсирлар билан характерланади ва ДҚО жавоби билан олинади. Бундай қисмлар текширувлар дейилади.
Объект жавоби ДҚО асосий чиқишларидан олиниши мумкин, Асосий ва қўшимча чиқишлар одатда назорат нуқталар (НН) ёки назорат чиқишлар дейилади.Уларда ўлчанувчи параметрлар назорат қилинувчи ёки диагноз қилинувчи параметрлар дейилади. Битта ННда бир неча параметр ўлчаниши мумкин. Мисол учун синусоидал формадаги сигнални назорат қилиш учун одатда бир вақтнинг ўзида сигнални частотаси ва амплитудаси ўлчанади.
Диагноз жараёнини амалга ошириш тестли таъсирлар манбаларини, ўлчов қурилмаларини ва таъсир этувчи манбаларни алоқа қурилмалари ва объект билан ўлчовчи қурилмаларни талаб этади. Диагноз қурилмаларини бошқариш ва НҚО реакциясини таҳлили қилиш учун ҳисоблаш қурилмалари қўлланилади. Замонавий тизимларда бунинг учун микропроцессорлар қўлланилади. Катта ҳажмли назорат-диагностик операцияларда (мисол учун серияли ишлаб чиқариш шароитларида ёки таъмирлаш бўйича маҳсус корхоналарда) тестли диагнозлашда қўлланилувчи тизимлар одатда ШЭХМ ёрдамида бошқарилади. Бундай тизимларни асосий ташкил этувчилари 3. расмда кўрсатилган.
Маҳсулот сифатини кўрсаткичлари орасида "ишончлилик" хусусиятларига асосий ўрин ажратилади.
Ишончлилик бу, маҳсулотни маълум бир шарт – шароитда ўрнатилган вақт мобайнида ўзига юкланган вазифани бажара олиш хусусиятига айтилади. Бу физикавий хусусият бўлиб, у қандай қурилганлиги, ундаги элементларнинг сонли ва сифатли, ишлаб чиқариш технологияси, назоратлар сони ва фойдаланиш шароитлари билан аниқланади. Ҳар қандай электрон маҳсулотлар ишончлилик талабларига жавоб бера олишлари шарт. Ишончлиликка бир қатор тасодифий ҳолатлар таъсир этиши мумкин, шу сабабли ишончлилик назарияси эхтимоллиги назарияси ва математик статистикага асосланади.
Ишончлилик комплекс хусусият ҳисобланади, у объектни вазифасига ва қўлланилишига боғлиқ ҳолда ўз ичига бузилмаслик, узоқ вақт ишлашлик, таъмирланувчанлик ва сақланувчанлик ёки уларни қўшилишини олади.
Улар ДСга асосан қуйидагича аниқланади.