N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazakov

4-rasm. Nasos yordamida to'kish va quyish chizmasi:

1-rezervuar; 2-nasos; 3-mahsulot oqadiga quvur; 4-kollektor;5-to'kuvchi ustun (stoyak);
6-to'kuvchi quvur; 7- vakuum quvuri;8-egiluvchan shlanga; 9-sisterna; 10-vakuum quvuri;
11-vakuum kollektori; 12, 12(1), 13-ochuvchi va berkituvchi vintellar.

XII.5-rasm.Temir yo'l estakadasi soni va uning uzunligini aniqlash.

Yuk ortilgan vagon - sisternalari temir yo'l estakadasiga kirib keladigan yo'nalishlar soni va ulardagi sisternalar soni, neft mahsuloti omborining mahsulot almashtirish ko'rsatkichiga bog'liq bo'ladi. Shularga ko'ra estakada soni hamda uning uzunligi hisoblash orqali aaniqlanadi va quyidagicha amalga oshiriladi.

Yillik yuk almashinish miqdoriga ko'ra, sutkalik va almashish (mahsulotlar bo'yicha) miqdori aniqlanadi.
Qsut=QyK2/365; tonna (XII.1)
Bu yerda Qy - yillik yuk almashish miqdori, tonnada; Ki- neft mahsulotining olib kelish va olib ketishdagi notekislik koeffitsiyenti = 1,5; K₂-temir yo'l transportining bir xilda kelmaslik koeffitsiyenti =i,5.
Har bir neft mahsuloti uchun kerakli sisternalar soni aniqlanadi:
Nts= Qsut/Qs dona (XII.2)
Bu yerda Q_s - sisternaning yuk ko'taruvchanlik qobiliyati, t.

3. 
   Yo'nalishdagi mahsulotlar bo'yicha sisternalarning soni quyidagicha aniqlanadi:
   

n
пц1=пцАБ+пцДТ+ + va boshqalar.
ikl

3. 
   Umumiy sisternalar soniga va ularning uzunligiga ko'ra (XII.1-jadval bo'yicha) temir yo'l estakadasining turi (tipi) aniqlanadi.
   

Eslatma: Yo'nalishdagi sisternalar soni 6 tadan ortiq bo'lsa, ikki tomonli estakada turi tanlanadi.
Quyuvchi (to'kuvchi) moslamalar sonini aniqlash. Quyuvchi (to'kuvchi) moslamalar sonini aniqlash quyidagicha amalga oshiriladi. Mahsulotlar bo'yicha (umumiy miqdori) sutkalik yuk almashishi miqdoriga ko'ra (XII.1-jadval bo'yicha) to'kuvchi moslamaning turi va uning ishlab chiqarish qobiliyati tanlanadi va quyidagi ifoda yordamida uning soni aniqlanadi:
N=EQ_sut/qkrp, dona (XII.3)
Bu yerda Qsut - neft mahsulotlari bo'yicha sutkalik yuk almashishning umumiy miqdori; q -to'kuvchi moslamani ishlab chiqarish qobiliyati , m³/ soat; т-tarqatadigan moslamalarning sutkadagi ishlash vaqti = 7soat; k - to'kuvchi moslamalardan foydalanish koeffitsiyenti; p- neft mahsulotining zichligi, t/m³.

12. 
    3. Suyultirilgan gazlarni temir yo'l transportida tashish
    

Suyultirilgan uglevodorod gazlarni - propan, butan va izobutan aralashmasidan tashkil topgan bo'lib, ular ma‘lum bir yuqori bosim ko'rsatgichida (0,8 MPa) suyuq holatga o'tadilar. Oddiy sharoitda gaz holatda bo'lishligi, ularning kimyo sanoatida xom - ashyo sifatida va iste‘molchilar tomonidan esa yoqilg'i sifatida ishlatish imkoniyatini sodir etadi. Undan tashqari ularning suyulishi natijasida hajmlarini kamayshi, barcha turdagi transport vositalari: temir yo'l, quvur transporti, suv yo'li, avtomobil hamda aviatsiya transporti orqali tashish mumkin bo'ladi.
Suyultirilgan gazlarni temir yo'l transporti orqali - sisternalar va ballonlar bilan jihozlangan vagonlarda tashiladi. Maxsus konstruktsiyaga ega bo'lgan sisternalar hajmi va ishlatish maqsadlariga ko'ra bir - biridan farq qiladilar. Propanni tashishda hajmi 54 m³ bo'lgan sisternalardan, butanni tashishda 60 m³ sisternalardan foydalaniladi. Ikkala turdagi suyultirilgan gaz aralashmalarini tashishda esa, 98 m³ sisternadan foydalaniladi. Sisterna vagonlar: saqlovchi klapan, xizmat qilish maydonchasi, narvon, manometrni ushlab turuvchi quvurchalar bilan jihozlangan. Saqlovchi klapan, sisterna ichida hosil bo'ladigan ortiqcha bosim - 2,16 MPa ga moslangan. Sisternalarning asosiy texnik ko'rsatkichlari (XII.1-jadval) da keltirilgan.

12. 
    1-jadval
    

Suyuq gazlarni tashuvchi vagon - sisternalarning asosiy ko'rsatgichlari.

Ko'rsatgichlar	Suyultirilgan gazlarni tashish uchun sisternalar
	Propan	Butan	Propan va butan
Sisterna hajmi, m^3
Geometrik	54	60	98
Ruxsat etilgan bosim kg/sm	20	8	18
Foydali	46	54	83
Tashqi o'lchamlari, m
Sisterna diametri	26	2,8	3,0
Uzunligi	10,65	10,65	14,5
Idish (tara) og'irligi, t	39	35,6	43

Temir yo'l orqali suyuq gazlarning ballonlarda tashish, yopiq vagonlarda amalga oshiriladi. Ballonlarning hajmi 50 l. dan bo'lib, ularning 360 tasi bitta 4 - o'qli vagonga ortiladi ballonlar vagonga tik yoki yotiq holatda otiladi. Xavfsizlikni ta‘minlash maqsadida, ballonlar tik holatda bo'lganda ularga rezina xalqasi kiygaziladi, yotiq holatda bo'lganda esa, ular orasiga maxsus izolyatsiya materiali quyiladi.

12. 
    4. Suv transporti orqali tashish
    

Bu transport orqali asosan neft va uning mahsulotlari tashilib, ular dengiz daryo tankerlarida, kemalarda va barjalarda amalga oshiriladi.

12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1