N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazakov

XII.6-rasm. Neft va neft mahsulotlarini tashuvchi tankerning umumiy sxemasi: 1,2...12- bo‘limlar; 13- mashina zali bosh qismi; 14- o‘rta qismi; 15- burun qismi.

Suv yo'llari bo'lgan mintaqalarda bu transport orqali umumiy tashiladigan neft va uning mahsulotlarini 13 foizi tashiladi. Suv transporti temir yo'l transportiga nisbatan ko'pgina avzalliklarga ega. Masalan, tashilayotgan mahsulotning massa birligiga sarf bo'ladigan yoqilg'ining kamligi; xizmat qiluvchi ishchilarning kamligi; harakatdagi transport sostavi (tizmasi), yuk ko'taruvchanlik birligiga bo'lgan metall sarfining kamligi va boshqalar. Suv transportida, sostav (tizma) umumiy og'irligini ular orqali tashilayotgan mahsulotlar og'irligiga bo'lgan nisbatini ko'rsatuvchi koeffitsiyenti qiymati 0,4 tashqil qiladi. Temir yo'l transportida esa, bu koeffitsiyent 0,7 - 0,8 ni tashqil qiladi. Undan tashqari, suv transport sostaviga (tizimiga) sariflanadigan kapital harajatlar temir yo'l transportiga ko'ra bir necha bor kam sariflanadi.

Suv transportning xususiyatlari. Suv transportining boshqa transportlarga qaraganda asosiy kamchiliklaridan biri - suv transportining mahsulot tashiladigan geografik yo'nalishiga to'g'ridan - to'g'ri mos kelmasligidir. Bu o'z navbatida yuk tashish masofasini uzoqlashtiradi. Neft quyuvchi kanallar, o'zi yuruvchi (tankerlar) va tortib yuriladigan (barjalar) ga bo'linadilar (xil.6-rasm). Tankerlar o'z navbatida dengiz va daryo turlariga bo'linadilar. Dengiz tankerlarining yuk ko'taruvchanligi (ularning turlariga ko'ra) 4000 - 50000 tonnani, ko'l - daryo tankerlarining yuk ko'taruvchanligi 500 - 5000 tonnani va sudrab yuriladigan barjalarning yuk ko'taruvchanligi 1000 - 120000 tonnani tashqil qiladi. Yuk ko'taruvchanlik 100-10³ tonnadan ortiq tankerlar ham mavjud. 1975 yilda qurilgan «qirqim» supertankerlarining yuk ko'taruvchanlik 150-10³ t. tashqil qiladi. Uning uzunligi 330 m, kengligi 45 m va cho'kishi 17 m, yuk ko'taruvchanligi 450-10³ t. bo'lgan ayrim gigant - tankerlar ham bor. Uning uzunligi 380 m, kengligi 62 m va balandligi 36 m.
Tankerlar uzunligi bo'yicha 3 qismga bo'linadilar: bosh, o'rta va burun bo'limlariga. Tankerlarni o'rta qismida neft va uning mahsulotlari tashiladi. U tankerni bosh va burun bo'limlaridan kafedrom yordamida ajratib quyilgan. Kafedrom ikki qavatli to'siq bo'lib, ularning o'rtasi suv bilan to'ldirilgan. Burun qismida, asosan, quruq yuklar tashiladi. Tankerlarda yuklarni tushirish va ortish ishlari qo'zg'almas quyuvchi quvurlarda amalga oshirladi. Neft mahsulotlarini tushirish va haydash uchun tankerlarda ishlab chiqarishda qobiliyati soatiga 2000 m³ mahsulotlarni tushira oladigan nasos guruhlari o'rnatilgan.