N. T. Alimxodjayeva z. A. Ikramova

Jadval 3 
Ayrim o„rinbosarlarning elektron effektlari 
 
O„rinbosarlar
Elektron effektlar 
Ta‟sirlangan 
(aromatik) 
sistemalarda 
o„rinbosarlarning umumiy 
elektron ta‟siri 
 
Induktiv Mezomer 
Alkil (CH
3
–, C
2
H
5
–...) 
- NH
2
(- NHR, - 
NR
2
) 
- OH (- OR) 
Galogenlar 
- NO
2
- COOH 
- SO
3
H 
+ I 
- I 
- I 
- I 
- I 
- I 
- I 
- I 
-
+ M 
+ M 
+ M 
- M 
- M 
- M 
- M 
Elektronodonor
+ M » - I 
Elektronodonor + M > - I 
Elektronodonor + M > - I 
Elektronoaktseptor 
Elektronoaktseptor 
Elektronoaktseptor
Elektronoaktseptor 
Benzol halqasidagi oltita uglerod atomi bir xil elektron zichligiga ega.
Monoalmashgan benzolni gomologlarida esa benzol halqasidagi elektronlarning 

---

53 
zichligi yadrodagi o‗rinbosarlarning xossasiga qarab hamma uglerod atomlarida bir 
xil taqsimlanmaydi. Shuning natijasida benzolning orto-(o)-, meta-(m) va para-(p)- 
izomerlari hosil bo‗ladi.
Musbat induktiv ta‘sirga ega bo‗lgan radikallar va musbat mezomer ta‘sirli
elektrondonor guruhlar -OH, -OR, - NH
2
, -NHR, -N
2
R 1-n ch i g u r u h o‗ r i 
n b o s a r
l a r g a kiradi. Ular aromatik yadroni elektron zichligini o‗ziga tortadi. Bu 
guruhlar benzol xalqasiga yangi almashinayotgan boshqa o‗rinbosarlarning faqat 
orto- va para- holatlarga yo‗naltiradi. 
Manfiy induktiv va mezomer ta‘sirli o‗rinbosarlar, ya‘ni elektronakseptor 
guruhlar- -NO
2
, -SO
3
H, -OH, -CHO, -COOH (II guruh o‗rinbosarlar) benzol
halqasiga almashinayotgan boshqa guruhlarni meta- (M) holatga yunaltiradi. 
Molekulada elektron bulutning taqsimlanishinida o‗rinbosarlarning elektron 
effektini baholashda ularning induktiv va mezomer effektlarini jamini hisobga 
olish lozim. 
O‗rinbosarlarning elektron