|
oksidaza
fermentlari
ta‘sirida va FAD, FMN ishtirokida oksidlanadi.
226
Oksidlanmasdan dezaminlanishda fermentlar ta‘sirida ammiak ajralib,
molekulada qo‗shbog‗ hosil bo‗ladi. Masalan, fenilalanindan shu yo‗l bilan dolchin
kislota hosil bo‗ladi
Organizmda turli fermentlar ishtirokida amalga oshadigan qator reaksiyalar
piridoksal
fosfat
kofermenti
yordamida
boradi.
α–oksokislotalardan
aminokislotalarning biosintezi asosida
t r a n s a m i n l a n i s h reaksiyasi yotadi. Aminoguruhining donori vazifasini
hujayralardagi aminokislotalar, akseptor vazifasini esa, oksoksolotalar bajaradi.
Masalan, α – oksoglutar kislotadan L-glutamin kislotani hosil bo‗lishida L-
asparagin kislota aminoguruh donori vazifasini bajarishi mumkin.
α – aminokislotalar aldegidlar bilan shiff asoslarini hosil qiladi.
Organizmda fenilalanin gidroksilaza fermenti ta‘sirida tirozinga aylanadi. Bu
jarayon gidroksillsnish deyiladi.
227
Fenilketonuriya kasalligi tirozinning fenilalanindan sintezi buzilishiga
hamda fenilalaninning dezaminlanishi natijasida a‘zolarda yig‗iladigan zaharli
moddalarga bog‗liq.
K a r b o k s i l g u r u h i g a h o s r e a k s i y a l a r. Aminokislotalar
spirtlar bilan reaksiyaga kirishib, murakkab efirlar hosil qiladi. Bunda gazsimon
HCl bilan aminoguruh himoyalanadi va karboksil gruppa hisobiga murakkab efir
hosil qilinadi.
Dekarboksillanish reaksiyasi
α – aminokislotalardan biogen aminlar hosil
bo‗lishini ta‘minlaydi. Bu reaksiya organizmda dekarboksilaza fermenti ishtirokida
boradi. Gistidindan biogen amin – gistamin hosil bo‗ladi, va u organizmdagi
allergik reaksiyalarda ishtirok etadi. Gamma aminomoy kislota (GAMK) glutamin
kislotani dekarboksillanish reaksiya mahsuloti bo‗lib, organizmda neyromediator
vazifasini bajaradi.
Shuningdek, ko‗pgina tabiiy aminokislotalar – serin, sistein, lizin, triptofan
asparagin va boshqa aminokislotalarning dekarboksillanish reaksiyalari ham
228
biologik jihatdan muhimdir. Dekarboksillanish reaksiyasi labaratoriya sharoitida
bariy ishqori yordamida boradi, organizmda esa, dekarboksilaza fermenti ta‘sirida
boradi.
α-Aminokislotalar o‗zaro birikib peptid va oqsillarni hosil qilishida birinchi
aminokislotaning karboksil guruhi ikkinchi aminokislotaning amino guruhi bilan
reaksiyaga kirishadi (reaksiyalari peptidlar mavzusida ko‗rib chiqiladi).
α-Aminokislotalar 2,4 –dinitroftorbenzol (DNFB) bilan reaksiyaga kirishib,
sariq rangga bo‗yalgan DNF hosilalariga aylanadi. Hosilalar organik erituvchlarda
eriydi. Bu reaksiya xromotografiya usulida tahlil qilishda qo‗llaniladi.
Edman reaksiyasi peptidlar tuzilishini aniqlashda ishlatiladi. Buning uchun
fenilizotiotsionatdan foydalaniladi. Bu usul bilan birin-ketin o‗ntagacha
aminokislotalarni olish va ularning ketma-ketligini aniqlash mumkin.
Aminokislotalar uchun bir qancha s i f a t r e a k s i y a l a r i mavjud
:
α –
aminokislotalarning n i n g i d r i n bilan reaksiyasida ko‗k binafsha rang hosil
bo‗lishi eritmada α – aminokislota borligini bildiradi. Bu reaksiya ningidrin
reaksiyasi deyiladi va α – aminokislotalarni miqdoriy aniqlashda qo‗llaniladi.
229
Tarkibida o l t i ng u g u r t s a q l ov c h i aminokislotalar – sistin, sistein,
metionin va shu aminokislotalarni saqlovchi oqsil eritmasi natriy ishqori bilan
qaynatilib, qo‗rg‗oshin asetat eritmasi qo‗shilsa, qo‗rg‗oshin sulfid qo‗ng‗ir qora
cho‗kmasini hosil qiladi.
Tarkibida aromatik halqa saqlagan aminokislotalar (fenilalanin, gistidin,
triptofan, tirozin) nitrat kislota bilan reaksiyaga kirishib sariq rangni hosil qiladi,
ya‘ni aromatik halqa nitrolanadi. Bu eritmaga ishqor yoki ammiak ta‘sir etdirilsa,
sariq rang zarg‗aldoq rangga aylanadi. Zarg‗aldoq rangning hosil bo‗lishi, fenol
gidroksilining ionlanishi va anion bilan halqadagi π- elektronlar ta‘sirlanishining
kuchayishi bilan tushuntiriladi. Bu reaksiya
ksantoprotein
reaksiyasi deb
nomlanadi.
Erlix
reaksiyasi triptofanni aniqlash uchun uning eritmasiga sulfat kislota
ishtirokida paradimetilbenzaaldegid qo‗shiladi va eritma qizil –binafsha rangga
bo‗yaladi. Boshqa aminokislotalar bu reaksiyani bermaydi. Erlix reaksiyasidan
230
foydalanib oqsilni parchalanish mahsulotlarida triptofan miqdori aniqlanadi
.
Biologik muhim reaksiyalar va α – aminokislotalarning tibbiy biologik ahamiyati
.
Organizmda fenilalanindan tirozin hosil bo‗lishi gidroksillanish reaksiyasi
natijasida yuz beradi, bunda yon tarmoqqa gidroksil gruppa kiritiladi. Prolin
qoldig‗ining fermentativ gidroksillanishi esa, askorbin kislota ishtirokida boradi.
Tioguruhining oksidlanishi reaksiyasi sistin-sistein sistemasida kuzatilishini
oksidlanish-qaytarilish mavzusida ko‗rib chiqilgan, organizmdagi ko‗pgina
oksidlanish-qaytarilish jarayonlari shu reaksiya yordamida kechadi, natijada
sistindagi disulfid bog‗ oson qaytarilib, sisteinni hosil qiladi.
Tioguruhining engil oksidlanishi hisobiga sistein organizmga kirib
kelayotgan kuchli oksidlovchilardan himoyalovchi vazifasini o‗taydi. Sisteindan
sistinni hosil bo‗lish jarayoni oqsillardagi disulfid bog‗lar yuzaga kelishini
ta‘minlaydi. Transaminlanish, gidroksillanish, dekarboksillanish reaksiyalari
organizmda kechadigan eng muhim reaksiyalar bo‗lib, transaminlanish
oksokislotalardan
aminokislotalarni
sintezlanishini,
dekarboksillanish
α-
aminokislotalarni biogen aminlarga aylanish jarayonlarini ta‘minlaydi.
α – aminokislotalar azot almashinuvida muhim o‗rin tutadi, shuning uchun,
tibbiy amaliyotda to‗qima almashinuvida dorivor moddalar sifatida ishlatiladi.
Masalan, glutamin kislota va glitsin MNS kasalliklarida, metionin va gistidin jigar
kasalliklarini oldini olish va davolashda, sistein ko‗z kasalliklarida qo‗llanadi va
h.z.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
