N. T. Alimxodjayeva z. A. Ikramova


Ayrim funksional guruhlar va tegishli organik birikmalarning sinflanishi  1-jadval keltirilgan.  J adval 1



Download 4,18 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/168
Sana18.02.2022
Hajmi4,18 Mb.
#451182
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   168
Bog'liq
bioorganik kimyo

 
Ayrim funksional guruhlar va tegishli organik birikmalarning sinflanishi 
1-jadval keltirilgan. 
J
adval 1 
Ayrim funksional guruhlar va tegishli organik birikmalarning sinflanishi 
Funksional guruhlar 
formulasi 
Nomi 
Sinfning nomi 
Sinflarning 
umumiy 
formulasi 
Uglevodorodlar 
R – H 
-F, -Cl, -Br, -I, (-Hal) 
Galogenlar Galogen hosilalar 
R – Hal
-OH 
Gidroksil
Spirtlar
R – OH 
-O-R 
Alkoksi
Oddiy efirlar 
R – O– R 
- SH 
Merkapto Tiollar
R – SH 
- NH
2
Amino
Aminlar (birlamchi) 
R – NH
2
Nitro
Nitrobirikmalar
R – NO
2


15 
Karbonil 
Aldegidlar 
Ketonlar
Karboksil
Karbon kislotalar 
Sulfo-
Sulfokislotalar
R-SO
3

Molekulasida bitta funksional guruh saqlagan birikmalar m o n o f u n k s 
i o n a l birikmalar deyiladi. Masalan, etanol, sirka kislota. 
CH
3
– CH
2
OH, 
CH
3
– COOH
Molekulasida bir nechta bir xil funksional guruh saqlagan birikmalar
p o l i f u n k s i o n a l birikmalar deyiladi. Masalan, ko‗p atomli spirtlar,
diaminlar, dikarbon kislotalar polifunksional birikmalarga mansub. 
Molekulasida har xil funksional guruh saqlagan birikmalar g e t e r o f u n k 
s i o n a l birikmalar deyiladi. Masalan, aminospirtlar, aminokislotalar, 
gidroksikislotalar. 


16 
Har bir organik birikmalarning sinfi o‗zaro bog‗liq bo‗lib, uglerod skeleti 
o‗zgarmasdan turib, funksional gruppalar bir-biriga almashinib turadi va o‗ziga xos 
gomologik qatorni hosil qiladi. 
G o m o l o g i k qator deb, kimyoviy xossalari jihatdan o‗xshash, tarkibi 
bir-biridan CH
2
gruppaga farq qiladigan va yagona umumiy formulaga javob 
beradigan birikmalarga aytiladi. Nisbiy molekulyar massasi ortib borish tartibida 
joylashtirilgan gomologlar g o m o l o g i k qatorni hosil qiladi. CH
2
gruppa g o m 
o l o g i k f a r q deyiladi.
Gomologik qatorni organik birikmalarning barcha sinflari uchun tuzish 
mumkin. Masalan, to‗yingan uglevodorodlarning gomologik qatorini umumiy 
formulasi C
n
H
2n+2 
bo‗lib, bunda n- uglerod atomlarining soni. Gomologik 
qatorning birinchi vakili metan-CH
4
. Metanning gomologlari etan C
2
H
6
, propan 
C
3
H
8
, butan C
4
H
10
va h.k.. Keyingi har qaysi gomologlarning formulasi oldingi 
uglevodorod formulasidan CH
2
gruppaga farq qiladi.
Gomologik qatorni bitta 
a‘zosini xossalarini bilgan holda shu qatordagi boshqa a‘zolarning xossalari haqida 
xulosa chiqarish mumkin.
Organik birikmalarning n o m e n k l a t u r a s i deganda, moddalarni 
nomlashda ularning tuzilishini va molekuladagi atomlarning fazoviy joylashuvini 
belgilaydigan kimyoviy til tushuniladi. Organik birikmalarni nomlashda quyidagi 
nomenklaturalardan foydalaniladi:
T r i v i a l (tarixiy nom) nomlash moddalarning qanday manbadan 
olinganligini yoki moddalarning xossalarini, ta‘mini, rangini, qayerda ishlatilishini 
ko‗rsatadi. Masalan, chumoli kislota birinchi marta chumolidan ajratib olingan, 
olma kislota – olmadan olingan, glitserin – shirin ta‘mli. Trivial nom asosan tabiiy 
birikmalar – spirtlar, karbon kislotalar, aminokislotalar, uglevodlar, alkaloidlarni 
nomlashda keng qo‗llanadi. 
R a t s i o n a l nomenklatura bo‗yicha har qanday uglevodorodlar 


17 
metanning hosilasi deb qaraladi. Masalan, etan, metanning hosilasi deb qaralib, 
metilmetan deb nomlanadi, propan – dimetil metan deb nomlanadi. Shuningdek, bu 
nomlanish ketonlarni, asetilen qatori birikmalarni nomlashda ham ishlatiladi.
Masalan, tarixiy nom bilan aseton deb propanonni – CH
3
-CO-CH

aytiladi, lekin 
ratsional nomlashda dimetil keton deb nomlanadi. Asetilen qatori birikmalardan 
propin – metil asetilen deb nomlanadi. Aminoetan kislotani – aminosirka kislota 
yoki funksional gruppalarning bir-biriga nisbatan joylashishiga ko‗ra, α, β, γ... 
aminokislotalar yoki oksikislotalar tarixiy nomi asos qilib olinib nomlanadi.
Biroq, murakkab tuzilishli molekulalarni nomlashda bu nomenklaturadan 
foydalanish qiyinchilik tug‗diradi.
Hamma nomenklaturalar ichida keng qamrovli nomenklatura s i s t e m a t i 
k, o‗ r i n
b o s a r nomenklatura (nazariy va amaliy kimyoning xalqaro ittifoqi IYUPAK 
tomonidan tavsiya etilgan) dir. Bu nomenklatura bo‗yicha nomlaganda umumiy 
formulaga ega bo‗lgan organik birikmalarning sinflari quyidagicha nomlanadi: 

Download 4,18 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   168




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish