N. S. Safaev, N. A. Mirashirova, N. G. Odilova, Sh. D. Turabekova, Sh. K. Karimova

alohida faoliyatlar darajasi
(yoki faoliyatning alohida 
turlari); 
harakatlar darajasi
; 
muolajalar darajasi; psixofizlologik vazifalar
darajasi.
SHunday qilib, faoliyat tuzilishining tarkibiy qismlariga motiv, 
maqsad, harakat (tashqi, predmetli va ichki, aqliy; interiorizatsiya va 
eksteriorizatsiya jarayonlari), muolajalar, psixofiziologik vazifalar kiradi. Motiv 
- bu faoliyatga undovchi sabab. Maqsad - bu istalgan, ya’ni, faoliyatni bajarish 
bilan erishiladigan natijaning tasviri.
Harakat
- bu faoliyat tahlilining asosiy birligi, Ta’rifga ko’ra harakat - bu 
maqsadni amalga oshirishga yo’naltirilgan jarayon. «Harakat» tushunchasiga oid 
quyidagi xususiyatlami keltirish mumkin.
Birinchi xususiyat:
harakat zarur tarkibiy qjsm sifatida maqsad qo’yish va 
uni ushlab qolish ko’rinishidagi ong aktini o ’z ichiga oladi.
Ikkinchi xususiyat:
harakat - bu bir vaqtning o’zida hulqatvor akti ham 
bo’lib hisoblanadi.
Shunday qilib, faoliyat nazariyasi awalgi kontseptsiyalardan (bixeviorizm) 
tafovutlari ko’rsatilgan birlamchi ikki xususiyatlarining 
ong va hulqatvorning
uzluksiz birligini
tan olishidan iborat.
Uchinchi,
juda muhim 
xususiyat:
faoliyat nazariyasi faollik tamoyxlmi 
«harakat»tushunchasi orqali ta’sirchanlik tamoyiliga qarama-qarshi qo’ygan 
holda tasdiqlaydi. Faollik va ta’sirchanlik tamoyillarining alohida bar biridan 
kelib chiqqan holda faoliyat tahlilining boshlang’ich nuqtasi tashqi muhitga yoki 
sub’ekt organizmiga joylashtirilishi lozim.
To’rtinchi xususiyat:
harakat tushunchasi odam faoliyatini ijtimoiy va 
jismli dunyoga «olib chiqadi».
Harakat doimo maqsad bilan bog’liq bo’ladi. Maqsad harakatni belgilaydi, 
harakat esa maqsadning amalga oshishini ta’miniaydi. Maqsadning xususiyati 
orqali harakat xususiyatini aniqlash mumkin. Inson maqsadlarini tahlil qilib, 
nimalami aytish mumkin? Avvalambor, ulaming juda xilma-xilligini, muhimi 
esa keng haimliligini keltirish mumkin.
83

---

Yirik maqsadlar maydaroq, xususiy maqsadlarga bo’linadi, ular ham o’z 
o’mida bulardan ham xususiyroq maqsadlarga bo’linishi mumkin va h.k. 
Shunga mos ravishda har bir yetarli darajadagi yirik harakat quyi tartibli ketma- 
ketlikning harakatlar tizimida turli darajalarga o’tib turishidan iborat. Masalan, 
boshqa shahar bilan telefon orqali bog’lanmoqchisiz. Bu harakatni amalga 
oshirish uchun (I tartib) siz bir qator xususiy harakatlami bajarishingiz kerak (II 
tartib): shaharlararo so’zlashuv telefon tarmog’iga borib, zarur avtomatni topib, 
navbatga turishingiz lozim va h.k. Kabinaga kirgandan so’ng, abonent bilan 
bog’lanishingiz kerak. Lekin buning uchun qator mayda ishlami bajarishingizga 
to’g’ri keladi (III tartib): tanga tashlab, tugmachani bosib turib, ma’lum sonlami 
terish kerak bo’ladi va h.k.
Muolaja - bu faoliyat bajarilishining navbatdagi quyiroq darajasi. Muolaja 
deb, harakat bajarilishining usuliga aytiladi. Masalan, ikkita ikki xonali sonlami 
ko’paytirish amalini xotirada va 
misolni ustuncha shaklida yozgan holda 
yechish mumkin. Bu bir xildagi matematik misolning ikki turlicha usuli yoki 
ikki xil amal bo’ladi.
Qo’llaniladigan muolajalaming xususiyati nimaga bog’liq bo’ladi? 
Awalambor, ular harakat amalga oshiriladigan sharoitlarga bog’liq. Agar 
harakat maqsadning o’ziga javob bersa, muolaja maqsad qo’yilgan sharoitlarga 
javob beradi. Bunday sharoitlarga tashqi vaziyatlardan tashqari, shuningdek, 
faoliyat ko’rsatayotgan sub’ektning imkoniyatlari yoki ichki vositalari ham 
kiradi.
Faoliyat nazariyasida m a’lum sharoitlardan k o ’zlangan maqsad masala