N. S. Safaev, N. A. Mirashirova, N. G. Odilova, Sh. D. Turabekova, Sh. K. Karimova

Ongsizlik -
bu shunday psixik jarayonlar va hodisaiar yig’indisiki, unda inson 
o’z xatti-harakatlariga javob bermaydi, anglamaydi.
Unconsciousness is the sum of psychological processes and events where the 
human doesn’t respond to his actions or understand.
4.l.Rivojlanish vapsixika
Avva|g‘ bobda psixologiya ko’p qirrali va
rivojlanishi tushunchasi
hozirgi zamon fani sifatida ко’rib chiqilgan
edi. U juda murakkab o’rganish predmeti -
psixikaga ega. Tabiatni tushunish va psixikaning namoyon bo’lishiga tegishli 
ikki turlicha falsafiy: moddiy va idealistik nuqtai nazarlar mavjud. Birinchi 
nuqtai nazarga muvoftq, psixik hodisaiar yuqori tuzilishga ega bo’lgan tirik 
jismning rivojlanishini boshqarish va o’zini bilish kabi xossalardan tuzilgan. 
Psixikaga tegishli idealistik nuqtai nazarga asosan, borliqda bir emas, ikkita: 
moddiy va ideal boshlang’ich modda mavjud. Ular mustaqil, abadiy, bir-biriga 
bog’liq bo’lmaydi va bir-biridan kelib chiqmaydi. Ular rivojlanishda o’zaro 
ta’sirga 
ega 
bo’lsalarda, 
o’z 
qonunlari bo’yicha 
taraqqiy 
etadilar. 
Rivojlanishning barcha bosqichlarida ideal holat psixik holat bilan 
tenglashtiriladi.
Shunday qilib, «rivojlanish» va «psixika rivojlanishi» nimani bildiradi? 
Rivojlanish - jism va tafakkurning qaytmas, oldinga yo’naltirilgan, qonuniyat 
asosida o’zgarishi bo’lib, ulaming umumiy xossasi hisoblanadi; rivojlanish 
natijasida ob’ekt tarkibi yoki tuzilishining yangi sifat holati yuzaga keladi. S.I. 
Ojegovning lug’atida quyidagi ta’rif keltirilgan: «Rivojlanish - bir holatdan 
boshqa takomillashgan holatga o’tish jarayoni. Eski sifat holatidan yangi sifat 
holatiga, oddiydan murakkabga, tubandan yuqoriga o’tish»4.
Rivojlanishning o’zaro dialektik aloqa mavjud bo’lgan ikki: ob’ektning 
asta-sekin miqdoriy o’zgarishlari bilan bog’liq bo’lgan 
evolyutsion,
va ob’ekt 
tuzilishidagi sifatiy o’zgarishlardan iborat 
inqilobiy
shakli farqlanadi. 
SHuningdek, yuqoriga ko’tariluvchi rivojlanish 
taraqqiyot
va unga qarama- 
qarshi rivojlanish 
tanazzul
ajratiladi.
Rivojlanish muammosini o’rganishda 
metafnik
va 
dialektik
falsafiy 
kontseptsiyalar mavjud. Birinchisi rivojlanishni kamayish va ko’payish, 
takrorlanish sifatida; ikkinchisi - esa rivojlanishni qarama-qarshiliklar birligi va 
kurashi sifatida tushuntiradi.
Psixikaning rivojlanishi
deb tirik mavjudotlar psixikasining ketma-ketlik 
bilan taraqqiy etuvchi (garchi tanazzulning ayrim holatlarini namoyon qilsada) 
qaytmas miqdoriy va sifat o’zgarishlariga aytiladi.
40jegov S.I. Slovarg’ russkogo yazika. M., 1986. B.558.
54

---

Psixikani aks ettiruvchi-boshqaruvchi noyob hodisa sifatida tushunish 
uchun aks ettirish - jismning umumiy xossasi ekanligini e’tiborda tutish lozim.
Er yuzida hayotning birlamchi belgilari 2-3 milliard yil avval, dastlab asta- 
sekin murakkablashib borgan kimyoviy, organik birikmalar, so’ngra esa sodda 
tirik hujayralar ko’rinishida paydo bo’lgan. Ular tiriklikka xos bo’lgan 
rivojlanish, yaratish va orttirilgan, irsiyat tomonidan belgilangan xossalami 
keyingi avlodga o’tkazish xususiyati bilan bog’liq bo’lgan biologik 
evolyutsiyani boshlab berganlar.
Ma’lum psixik xususiyatlarga ega bo’lgan tirik jismlaming ko’plab 
shakllari mavjud.
Tashqi muhit ta’siriga javoban oddiy tanlab ta’sirlanish xususiyati tirik 
jismning sodda shakllarida ham kuzatiladi. Xuddi shu tarzda, bir hujayrali 
ameba ba’zi 
ta’sirlovchilardan uzoqlashib, 
boshqalariga yaqinlashadi. 
Atnebaning harakatlari o’z mohiyatiga ko’ra, sodda organizmlaming tashqi 
muhitga moslashishining dastlabki shakllari bo’lib hisoblanadi.
Tiriklikning 
yuzaga kelishi 
aks 
ettirishning 
alohida 
turi 
-