N respublikasi

II.TEXNOLOGIYALIQ BÓLIM.

2.1.Kepserlew ózgertirgishiniń dúzilisi

Kepserlew ózgertirgishi ózgeriwshen júzimdi kepserlew dugasin támiyinlep turatuǵın ózgermeytuǵın júzimge aylantırıp beredi. Ózgertirgish ulıwma korpus 1 ge jaylastırılǵan tok generatorı hám de elektrik dvinatel 2 den ibarat.
Generator yakori menen elektrik dvinatel rotori bir valna ornatılǵan, elektrik dvinatel valina agrenatni jumıs waqtında sawıpıp turatuǵın samallatqısh 3 o'tqazilnan. valna
samallatqısh menen qasında kepserlew generatorınıń yakori 5 ornatılǵan.
Yakorniń bóylama oyıqlarına yakor menen birge kollektor 6 da bar. Bul kollektor
júdá kóp mıs plastinkalardan ibarat bolıp, plastinkalarǵa yakor oramınıń tısqarına
shıǵarıp qoyılǵan úshleri kepserlengen.

2.1.PSO-500 markali tok
ózgertirgishi:
1-korpus ; 2-samallatqısh ; 3-dvinatel;
4-túteler; 5-yakor; 6 -kollektor ; 7-
sabınlaǵıshlar ; 8-ventil; 9 -dáste; 10 -ampermetr

2.2. Kepserlew tuwrılaǵishları

Kepserlew tuwrılagishi - ózgeriwshen júzimdiń úsh fazalı tarmaǵı energiyasın duga menen kepserlewda paydalanıw ushın tuwrılanǵan tok energiyasına ózgertiriwshi statikalıq ózgertirgishi bolıp tabıladı. Kepserlew tuwrılagishi tómendegi tiykarǵı bólimlerden tash­ kil tapqan : kernew transformatorı - tarmaq kernewin támiyinlew dereginiń salt júriw kernewine shekem tómenletiw Ushın, yarım ótkeriwshiler elementleriniń blokı - ózgeriwshen júzimdi tuwrılaw ushın, stabillashtiruvchi drossel - tuwrılanǵan júzimdiń pulsatsiyasini kemeytiw ushın. Tuwrılaǵısh blokı ya­ rimo'tkazgishlar elementleriniń kompleksin quraydı, olar arnawlı sxema boyınsha jalǵanǵan. Yarım ótkezgishler element­ lariniń ábzallıq tárepi sonda, olar júzimdi tek bir jónelis boyınsha ótkerediler, nátiyjede tok kúshi ózgermeytuǵın (tuwrılanǵan ) boladı. Bunday elementler ventili effektke iye esaplanadılar, sebebi tok bir jónelis boyınsha ótedi. Olar yarım ótkezgishli ventillar dep ataladı. Olar basqarılatuǵın - tiristorlar hám basqarilmaytuǵindiodlarna ajratıladı.

Kremniyli basqarilmaytuǵinventil-diod ushın material sifa­ tida juqa kremniyli plastinka (katod) isletiledi, onıń ekinshi tárepi (anod) na juqa etip aluminiy oralǵan boladı (5. 9 - súwret, b). Eki yarım ótkezgishlerdiń tikkeley tutasuvi nátiyjesi­ de ótetuǵın qatlam (P) payda boladı. Ol óz gezeginde bir yo'na­ lish boyınsha (anoddan A katodna K) júzimdi ańsatǵana ótkeredi hám derlik júzimdi keyin basıp ótkermeydi. Bul kremniyli disk diod konstruksiyasın quraydı

Diod hám tiristorniń apparatı hám islew Principi.
Kremniyli basqarılatuǵın ventil-tiristorni tórtew qatlamı hám ush ótkeruvchisi boladı (5. 9 -súwret, d). Eger bul elementke sırtqı kernew menen tásir etsak (anoddan katodna), ol hol­ de ortasha ótiw P2 teris jaǵına qosıladı hám tiristor tok ótkermeydi, yaǵnıy jabıq jaǵdayda boladı. Onı ashıw ushın oǵan basqarılatuǵın elektrodtı (ÂÅ) oń potensial (impuls) menen

Uzatıw kerek boladı. Bul jaǵdayda P2 ashıladı hám tok tiristor boyı­ cha anoddan katodna ótedi. Eger tiristor boylap ótip atırǵan tok nolǵa shekem túsip ketsa ol taǵı yopilib qaladı. Faza boylap elektr múyeshin ózgertirip barsak tuwrılanǵan júzimdiń ortasha qıy- matini anıqlaw múmkin. Sonday etip, tiristor tekǵana tuwrı­ lagish wazıypasın atqaradı, bálki Kepserlew tokı retlegish vazi­ fasini da atqaradı. Impuls uzatıw waqıtı ózgertiriledi, negizinde arnawlı elektron apparat járdeminde tok kúshi de ózgeredi. Konstruktiv kórinis boyınsha kremniyli tiristor kremniyli diod kabi bolıp tabıladı, lekin úshinshi basqarıwshı elektrodqa da iye. Házir­ gi kúnde sanaatda kremniyli hám selenli diodlar hám de kremniyli tiristorlar keń qollanılıp atır.

-súwret. Bir fazalı eki yarım davrli kópirli tuwrılaw sxeması : a - qosıw sxeması, b — tuwrılanǵan tok, d - sırtqı shınjırdıń tok kúshi.

-suwretde bir fazalı ózgeriwshen júzimdi tuwrılaw sxeması kórsetilgen. Ol bir fazalı kúsh transformatorınan hám tórtew diodlardan quralǵan. Tuwrılaw sxeması kópirli sxema boyınsha jalǵanǵan. Bul usıl menen úzliksiz tuwrılanǵan tok payda etinadi. Kepserlew tuwrılaǵishlarıda kúsh transformatordı úsh fazalıǵı qollanıladı, sebebi ol úsh fazalı tarmaqqa bir tegis juklenedi hám tuwrılanǵan júzimdi pulsatsiyalanishini kemeytirip beredi. Bul jaǵdayda diodlarni úsh fazalı kópirli sxema boyınsha eki yarım davrli tuwrılaw atqarıladı (5. 11-súwret).
Donali elektrod menen duga jardeminde sırısı Kepserlew ushın ÂÄ túrdegi Kepserlew tuwrılagishini qollaydilar

-súwret. ÂÄ markalı Kepserlew tuwrılagishiniń Principial sxeması :a - qosıw sxeması, b - sırtqı shınjırdıń úsh fazalı tokı, d, e - ush fazanıń tuwrılanǵan tokları -súwret. ÂÄ markalı Kepserlew tuwrılagishiniń Principial sxeması :a - qosıw sxeması, b - sırtqı shınjırdıń úsh fazalı tokı, d, e –
ush fazanıń tuwrılanǵan tokları Ózgertirgish; 16 - teris provodni jerge jóneltiriw shinalari; 17 - tok ajıratılǵan qarjıları ; 18 - jerge ótkeriw bolti; 19 - tarmaqqa jalǵaw ushın shtepselli ajıratılǵan qarjı.
Bunday tuwrılagishniń tiykarǵı elementleri - úsh fazalı pay­ vandlash transformatorları T1 hám tuwrılagishlar blokı v1... v6. Pay­ vandlash transformatorlarınıń magnit ótkeriwshiinde baslanǵısh W1 hám ekilemshi W2 chulg'amlar bir-birinen bir qansha aralıqta jaylasqan boladı, bul bolsa tomenlewshi VATni payda etiw ushın zárúr bolǵan Fs shashilma aǵıs payda bolıwın támiyinleydi. Bul tuwrılagishlar blokı kópir sxemasında jıynalǵan bolıp, tuwrı­ lanǵinjúzimdiń azmaz sezilerli pulslanishi amplitudasini hám pay­ vandlanadiǵinmetalǵa kirgizetuǵın ıssılıq energiyasınıń joqarı dárejede turaqlılıǵındı támiyinleydi. Salt júriw rejiminde japsarlash shınjırı ashıq, Usyu 65... 70 v. Júkleme rejiminde, duga janǵanda hám jik qáliplesiwi dawamında kerek bolǵan tok kúshi trans­ formator magnit ózeginde ekilemshi chulg'amni ózek boylap jılısıwı esabına tegis retlenedi, onıń ushın sırısı tuwrı­ lagishniń jildina shıǵarılǵan mexanizm bar.
Qısqa ıslawısh rejiminde qısqa ıslawısh tokı Iqt = (1, 1... 1, 3) Iyo, bul duganı oyanıwı ushın jetkilikli. ÂÄ tuwrılaǵishları jaqsı texnikalıq kórsetkishlerge iye (5. 2-kestege qarań).
Eriytuǵın elektrod menen duga sırısı ushın tuwrı - lagishlarniń texnikalıq xarakteristikası

Tuwırlaǵıshtıń turi	Kushleniwi, V		kepserlew tok kushi, A			UDE, %		Talap qılatuǵın quwwati, kV.A
	U1	^Us.y.u		^Inom	Retlew diapazoni
ÂДÂД–101	380	65...68		125	20...130		60		10
ÂД–201	380	70		200	30...200		60		15
ÂД–306	220;380	70		315	45...315		60		21
ÂД–401	380	80		400	50...450		60		28

Qorǵawlaytuǵın nazlerda suyıqlanatuǵın elektrod menen kepserlew procesi, ádetde, úlken pa yvandlash toginda alıp barıladı (300 A den úlken). Bul halda Kepserlew dugasiniń VATi, ásirese, SO2 nazde kepserlewde, ósip baratuǵın bolıp qaladı. Sonday eken, duganı turaqlı janıwı ushın támiyinleytuǵın derek qattı VAT na ıyelewi kerek. ÂÄÃ tuwrılagishi (5. 3-keste) sonday xarakteristikaǵa iye. Olar duga menen sırısı Kepserlew ushın tuwrılagishdaǵi sıyaqlı tiykarǵı konstruktiv elementlerge iye. Bular úsh fazalı transformator hám tuwrılagishlar blokı bolıp tabıladı. Kepserlew togin basqarıw ushın toyınıwshı drossel qollanǵan. Metaldıń shashırawların azaytiw ushın kepserlew shınjırına qosımsha drossel jalǵanǵan, bul drossel induktivlikni teksheli ózgertiw ushın qayta jalǵawshına iye. Bul Kepserlew rejimin tańlaw múmkinshiliklerin keńeytiredi.