N respublikasi

4.7. Yoyli kepserlewda texnika qawipsizligi

Yoyli kepserlew jumısların aparıwda tómendegi sawlıq hám turmıs qawipsizlikleri dús keliwi múmkin:

— elektr tokınan jaralanıw ;
— yoy nurları tásirinen kóz hám teriniń ashıq bólimleri jaro- hatlanishi;
— payvandlash waqtında hám kepserlewǵa tayarlawda urib alıw hám kesip alıw ;
— shlak hám erigen metaldıń shashırawı áqibetinde kúyiw;
— zaharli gazlar menen záhárleniw;
— bosim astında kepserlewda ıdıs ishlerin kepserlewda jarılıwlar ;
— yengil yonuvchi hám jarılıwǵa qáwipli orınlarda jarılıwlar ;
— erigan metall hám shlaklar áqibetinde órtler.
Elektr tokınan jaralanıw kepserlew apparatı menen insan organizmi ortasında elektr shınjırdıń qısqa tutasuvi áqibetinde boladı.
Bunday tutasuvlar payda bolıw sebebi:
— payvandlash apparatı hám kepserlew elektr sımlarınıń ye- tarli dárejede izolatsiyalanmaganligi;
— payvandchining arnawlı kiyimi hám ayaq kiyiminiń jaman ho- latdaligi;
— xona ızǵarlıǵı ;
— xona torligi
hám basqa bir qatar faktorlar.
Qısqa tutasıw áqibetinde insan organizminen ótetuǵın elektr tok ma`nisine salıstırǵanda tómendegi jaralar payda bolıwı mum- ashıw (tok chastotası 50 Hz bolǵanda ):
— 0, 6—1, 5 mkA júzimde — jeńil qol titirewi;
— 5—7 mkA júzimde — bulshıq etler tartılıwı ;
— 8—10 mkA júzimde — bulshıq etler tartılıwı, barmaq hám qol alaqanlarında kúshli awrıwlar ;
— 20—25 mkA júzimde — qol islemey qaladı, dem alıw qi- yinlashadi;
— 50—80 mkA júzimde — dem alıw paralichi;
— 90—100 mkA — dem alıw paralichi, 3 s den aslam tásir etip tursa júrek paralichi;
— 3000 mkA júzimde hám 0, 1 s den aslam tásir etse nápes hám júrek paralichi, dene toqımalarınıń aynıwı.
Joqarıdaǵınan kelip shıqqan halda júzimdiń ma`nisi 100 mkA yamasa 0, 1 A bolǵanda ólimge alıp keliwi múmkin.
Eger elektr tokı chastotası 500 Hz den joqarı bolsa, onıń qáwipli tásiri salıstırǵanda kúshsizlenedi. Elektr tok tásiri insan orga- nizmining qarsılıgına baylanıslı, olar dene bóleginiń hár túrlı jayında hár túrlı boladı. Mısalı, qurǵaqlay terilar qarsılıgı kóp onıń tóbe shoh qatlamında qan tamır venaları joq.
Dene qarsılıgı ishki sharayatlarǵa baylanıslı (sharshaw, psixo- logik tásir hám basqalar ) hám sırtqı sharayatlar (temperatura, ızǵarlıq, gazlanganlik hám basqalar ).
Elektr tokı kernewi 100 v den joqarı bolsa teri qatlamı - dıń bólekleniwi júz boladı, bul bolsa dene qarsılıgın kamay- tirishiga alıp keledi. Kernew ma`nisine salıstırǵanda elektr qáwip- sizlik sharayatların anıqlawda dene qarsılıgın 1000 -2000 Om qabıl etiledi. 12 v ga teń bolǵan qarsılıq qawipsiz dep esapla - nadi, qurǵaqlay, qizdırıw úskeneleri bar hám samallatiladigan bólme- larda — 36 v qawipsiz dep esaplanadı. Kepserlewshi elektr tokınan jaralanishning aldın alıw ushın tómendegi shártlerdi orınlawı kerek boladı :
— yoy támiyinlew deregi korpusın hám japsarlanıp atırǵan buyımdı isenimli etip jaylew;
— teskari (keyin basıp ) ótkeriw ushın jaylew konturın islet- maslik kerek;
— elektrod tutqısh sopini isenimli izolatsiya qılıw ;
— quruq hám bekkem arnawlı kiyim hám qolǵaplarda jumıs- lash (kepserlewshi batılkasi ókshesinde temir mıyıqlar hám shpilkalar bolmawi kerek);
— yomg'ir hám qar yog'ayotganda pana jaylar bolmasa, shemirshek- vandlash jumısların toqtatıw ;
— jihoz hám apparatlardı ózi remontlawı kerek emes (bunday islerdi elektrik etiwi kerek);
— sosudlar ishin kepserlewda rezina polos hám 12 v li jıljıtuv- chi lampanı isletiw kerek.
Qorǵaw jaylew — bul metall sım menen yerni hám elektr qurıl - má bólimlerin biriktiriw bolıp tabıladı.
Jer, avarıya jaǵdayında islewde ótkeriwshi retinde qollanıladı. Elektr úskeneler tuwrı jaylansa eki parallel elektr shaqlar payda boladı :birewi onsha úlken bolmaǵan qarsılıq menen (3—4 Om), ekinshisi bolsa (insan ) úlken qarsılıq menen (2000 Om). Sol sebepli tosattan insan támiyinlew derekyi korpusına tiyip ketsa, tok insan denesinen ótpeydi.
Jaylew kernew ma`nisi hám elektr támiynat sisteması túrleri- ga qaray hár túrlı boladı.
15. 1-suwretde kepserlew transformatorın neytrallı jaylew sxeması keltirilgen. Sxemada kórsetiliwishe, bir fazalı japsar - lash transformatorı ushın úsh sımlı shlangli kabel isletiledi, ol jalǵanıw jayınnan transformator kirisiw tartpasıǵa shekem tartılǵan. Ka- belning úshinshi sımı bir tárepi jalǵanıw aymaǵı korpusına ula- nadi, ekinshi tárepi — transformator korpusınıń jayleytuǵın boltiga jalǵanadı. Tómen kernew shólg'ami qısqıshı japsarla - nayotgan detalga jalǵanadı hám usınıń menen bir qatarda kepserlew transformatorı korpusı jayleytuǵın boltiga jayleytuǵın metall sım menen jalǵanǵan boladı.
Kepserlew transformatorın derek menen tarmaqtan neytral jaylew menen jalǵanıw sxeması :
1 — jalǵanıw punkti; 2 — kepserlew transformatorı ; 3 — elektrodtut- kich; 4 — japsarlanıp atırǵan buyım ; 5 — támiyinleytuǵın shlangli úsh sımlı ótkeriwshi jaylew sımı menen; 6 — transformatordıń baslanǵısh oramı ; 7 — transformatordıń ekilemshi oramı ; 8 — jalǵanıw punktinde hám transformator korpusındaǵı jayleytuǵın bolt; 9 — ótkeriwshiniń nol sımı.
Kóshpeli kepserlew apparatlarında kóshpeli jaylew qurıl - máleri isletiledi.