Pe
ni aniqlash uchun birinchi guruh
usullari yordamida (2.105) tenglamaning yechimini bilish kerak.
Bunda yechimlar mavjud ((2.108)-(2.110) tenglamalarga qarang).
Bu yechimlar sekin yaqinlashuvchi qator ko‘rinishiga ega
bo‘Iganligi sababli, bu yechimlardan amaliy foydalanish qiyin.
98
www.ziyouz.com kutubxonasi
Kcyinp.i hosqichda anaiitik yechimdan foydalanib, Pe ning quyidagi
mc/oimi qanoatiantiradigan qiymati tanlanadi:
X C C f - C f
) 2
= min,
(2.133)
i
bu yerda Cf va Cf - mos ravishda tajriba va (2.105) tenglama
bo‘yicha hisoblangan konsentratsiya qiymatlari.
Ikkinchi guruh usullari eng ko‘p tarqalgan, shularni ko‘rib
chiqishga kirishamiz.
Oqim elementlarining apparatda bo‘lish vaqti taqsimlanishini
(ajribaviy egri chiziqlarining momentli tavsiflari
va diffuziyali
modcl parametrlari orasida aloqa tenglamalarini keltirib chiqaramiz.
Faraz qilamizki, bo‘ylama aralashtirish bo‘lib o ‘tuvchi yopiq
ai'iparatdan oqim oqib o‘tadi. Sinovlar impulsli g‘alayon usuli bilan
olib borilmoqda. Oqimning tezligi (chiziqli) i ga (m/s); apparatning
ko'iidalan).1, kcsimining yuzasi F (nr) ga ; apparat uzunligi l(m) ga
11
ng Appniiuuiii)'. kiiislii)',;! impulsli g'alayon berihnoqda, javob esa
u
11
i
11
).’. cliiqislii (mos ravislula nuqlalar x
0
va x = \) da aniqlanadi.
Apparalga kirililuvchi indikalor miqdori
ga teng.
Dillir/iyali modclning tenglamasini yozamiz:
d 2C
u dC’
1 dC
_
..
— ------------= --------.
(2.134)
dx~
Dt dx
D, dt
x =
0
da chegaraviy shartlarni material balans tenglamasidan
shu kesim uchun aniqlaymiz:
FuCkn. + gS(t) + FD, - - = FuC.
(2.135)
dt
Kirayotgan
oqimdagi
indikator
konsentratsiyasi
Cklr =
0
bo‘lganligi uchun, (2.135) tenglamaning chap qismidagi birinchi
n '/o ham nolga teng, unda
u C - D ^ = ^ 8 ( t) .
(2.136)
dx
F
x =
1
da material balansi tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega:
99
www.ziyouz.com kutubxonasi
(2.137)
uCF = uCchqF + FD/
d £
dx
x = l da C = Cchiq bo‘lganligi uchun:
n dC
dC n
D, — va — =
0
dx
dx
(2.138)
Diffuziyali model tenglamasini o‘zgartiramiz, buning uchun
(2.134) tenglamaning ikkala qismini t ga ko‘paytiramiz va 0 dan co
gacha bo'lgan oraliqda l bo‘yicha integrallaymiz:
J'
d'C ,
-----M
dx
u 7 dC ,
\ c dC .
—
1
1— dt = —
1
1 — dt.
D{ J0 dx
Dt J0 dx
(2.139)
00
00
jtC dt ni J deb belgilaymiz.
j t nCdt qiymat «-tartibli
o
o
boshlang‘ich
momentdir.
Unda
(2.139)
tenglama
quyidagi
ko‘rinishga o‘tadi:
d 2J
u dJ
1
dx1
Dt dx
Dt
(2.140)
Haqiqatan ham,
03
j
2
«
r
2
r
r d
a r ^ T
d J
\t----- = — T \tCdt = — r .
q
dx
dx1
q
dx2
(2.141)
u 7 dC ,
u d
^ j
u dJ
Dt i dx
Dt d x J0
Dt dx
(2.142)
oO
oo
[t — = d t = l t d C = I.
J dt
J
0 Ul
0
(2.143)
Bo‘laklab integrallab, quyidagiga ega bo‘lamiz:
00
QQ
OO
CO
jd tC = t C \ - J C t d
=
JCtd,
(2.144)
0
u
0
0
1 0 0
www.ziyouz.com kutubxonasi
(.'iuuiki indikatorning
konsentratsiyasi
vaqtning
oxirgi
momenlida nolga teng. 0 ‘xshash tarzda (2.136) va (2.138)
cliegaraviy shartlarni o‘zgartiramiz. x =
0
da quyidagiga ega
hoMamiz:
on
i
i»i
t.
,
V
j
f l(\/l / ; / f/ " '
y'
(2.145)
•„
i i
„
Fu Ju
liu yeida
,y-l'unksiyaning
xossasi
hisobiga
ii
| / ),'>(/)/ ./’(/) teng. G‘alayon /->
0
vaqt mobaynida bo‘lib
oMganligi uchun, bu nuqtada / ( / ) = 0 boMadi. Shuning uchun
x~ / da
= 0.
u dx
^ =
0
dx
(2.146)
(2.147)
Endi (2.140) tenglamaning yechimini topamiz. Buning uchun
uning tartibini pasaytiramiz.
Faraz qilaylik
= dJ
dx
(2.148)
Unda (2.140) tenglama quyidagi ko‘rinishga o ‘tadi:
dz
dx
u
U
A
(2.149)
(2.149) tenglama bir jinsli emasligi uchun, avval quyidagi bir
jinsli mos keluvchi tenglamaning yechimini topamiz:
— - — z = 0.
(2.150)
dx Dj
101
www.ziyouz.com kutubxonasi
0
‘zgaruvchilarni bo‘lish usulini qo‘llab, quyidagiga ega
bo‘lamiz:
dz
u ,
N
— = — dx.
(2.151)
z
D,
yoki
J — = J — A + lnC„
(2.152)
J z
J D,
lnz = -^-je + InC,.
(2.153)
Bundan kelib chiqib
z = C,eD‘\
(2.154)
Endi Ci ni o ‘zgaruvchi Ci(x) sifatida qaraymiz. Topilgan bir
jinsli tenglama (2.150) ning yechimini boshlang‘ich (2.149)
tenglamaga qo‘yib, quyidagini topamiz:
u
u
u
—
Jf
C, (x)eD'X~ + c, (x)eD‘ * - — C, (i)e D'" = - — .
M
D,
D,
(2.155)
u
[Cl(xjt ]eD>
x = - L .
(2.156)
(2.156) tenglamani izlanayotgan funksiya Ci(x)
yechamiz:
ga nisbatan
dCt(x)
I _o,x
(2.157)
J^Cl(x) = J - - ^ e D'-t (2.158)
u
C,(x) ~ — eD,x + C.
(2.159)
1 0 2
www.ziyouz.com kutubxonasi
I ,iuIi bir jinsli bo‘lmagan (2.149) tenglamaning umumiy
yecliimi (2.154) quyidagi ko‘rinishni oladi:
u
n
z = ( ; c n'X+C )e '° '\
(2.160)
ii
l/liimiyiilgim liinksiyn ./ m Imn (2.160) yechimini yozamiz.
b n ' l g i m l i g i subabli
-8
II
=5
(2.161)
u
\ d J = \ ( - + CeD'X)dx + C2,
J
J u
(2.162)
u
J
-
—x + C — eD,X +C2
(2.163)
u
u
Chegaraviy shartlardan foydalanib (2.163) yechimda C va C2
konstantalami aniqlaymiz.
x = 0 da J - ^ L — =
0
u dx
(2.164)
ya'ni
C ^L + C2- ^ L ( - + C) = 0,
u
u u
(2.165)
bu yerdan
c _
d
,
i
2 ~ u2
(2.166)
0
‘xshash tarzda quyidagi shartdan foydalanib, (2.168) dagi
ifodani topamiz:
x = l da — =
0
dx I
I
- + CeD' =0,
u
(2.167)
(2.168)
103
www.ziyouz.com kutubxonasi
Bundan quyidagi ifoda hosil bo‘ladi:
j -U
C = — eD>
=0.
(2.169)
u
Unda (2.163) yechim quyidagi ko‘rinishni oladi:
r I
/ V
J = — x + (— )e
u
u
D,
tt
' D,I
— e-'1 + —V
u
w
1
D,I
- x + —>
—■
D,I
D,
(.v-/)
2
2
o
u
u
. (2.170)
x = / da
Bu yerdan
D,I
D,I ,
2 ~ — e
u
w
CO
f tCdt
J _ J
0
T
00
[Cdt
u
u
o
(2.171)
(2.172)
Agar javobning tajribaviy funksiyasi faqat apparatdan chiqish
oqimidan aniqlansa, u holda (2.172) tenglama bo‘yicha apparatda
oqimning o‘rtacha bo‘lish vaqtini topish mumkin va bundan tashqari
apparatning uzunligi ham ma’lum bo‘lsa, undagi oqimning tezligini
topish mumkin. Agarda javobning egri chiziqlarini ikki nuqtada,
chiqishda va ixtiyoriy x nuqtada aniqlansa, u holda, (2.170), (2.172)
tenglamalardan foydalanib, ham i ham D■
, ni topish mumkin.
Nihoyat, agar javob funksiyasi apparatning bir nechta kesimlarida
aniqlansa, u holda (2.170) tenglamani model monandligini
co
tekshirish uchun qo‘llash mumkin. J = ftCdt kattalikni tajribaviy
o
taqsimlanishi (2.170) tenglamadagi statistik mezonlardan biriga
muvofiq bo‘lsa, model monanddir. Z), yoki Pe ni apparatdan
oqimning chiqishida olingan bitta tajribaviy egri chiziqdan aniqlash
mumkin. Javob funksiyadan ikkinchi tartibli moment va modelning
parametri orasidagi aloqa tenglamasini topamiz. Buning uchun
1 0 4
www.ziyouz.com kutubxonasi
diffuziyali model tenglamalarining va chegaraviy shartlar w r ning
barelia a’zolarini ko‘paytiramiz va
0
dan °o gacha oraliqda
t
bo'yicha integrallaymiz. U vaqtda diffuziyali model tenglamasi
quyidagi ko‘rinishni oladi:
dx'
D, dx
D,
(2.173)
00
J a = \ t2Cdt.
(2.174)
o
(2 .1 73) tenglamaning o ‘ng qismi quyidagi tarzda olingan:
Do'stlaringiz bilan baham: |