N. Q. Yuldasheva umumiy psixologiya fanidan motiv va motivatsiya

Assertivlik - o’z xaq-huquqlarini dadil himoya qilib, o’z sha’nini, qadrini saqlab, boshqalarning xaq-huquqini poymol qilmasdan, o’zini turli mazmundagi ta’sirlardan himoyalash qobiliyatidir. Ijtimoiy-psixologik jihatdan ijtimoiy munosabatlar doirasida boshqalarning shaxsiyati, hayot tarzi, qadriyatlariga ziyon etkazmaslik mazmuniga ega bo’lgan ochiq xulq tarzi assertiv deb ataladi. Amaliy psixologik yordam ko’rsatish tarixiga nazar solsak, psixologik yordam olish uchun murojaat etganlarning 57,4% assertivlikning mavjud bo’lmaganligi sababli oilada va kasbiy jamoalarida o’z Shaxsning jamiyatdagi xulqini yoritishning jihatlari:

Ichki sabablar: xatti-harakat egasining sub’ektiv psixologik xususiyatlari. Tashqi sabablar: faoliyatning tashqi shart-sharoitlari va holatlari.

“Men”ini shaxs va xodim sifatida namoyon eta olmaganliklarini kuzatish mumkin. Bizningcha, ularning “Men kontseptsiyasi”dagi “psixologik men”i va “oilaviy men”ida ta’lim-tarbiya jarayoni bilan bog’liq bo’lgan etishmovchiliklar kuzatiladi. Assertivlik ifodalangan insonlarda o’z hayotining har bir lahzasida nima bilan shug’ullanishi va qaysi yo’nalishda rivojlanishi lozimligini o’zi hal eta olishi kuzatiladi. Inson o’zini o’zi yaratadi va u “o’zidan nimani yarata olgan bo’lsa, shunga aylanadi”, buni insondagi bunyodkorlik kuchi deb ko’rsatsak xato qilmagan bo’lamiz.

Assertivlik, inson shaxsiy xususiyatlarining uyg’un birlashishi bo’lib, unda insonning aniq bir vaziyatda axloqiy jihatdan ma’qullangan tabiati, muloqot, ko’nikma va malakalari haqidagi bilimlari pozitiv yo’nalgan dunyoqarash pozitsiyasidan aniq bir sa’y-harakatlar ko’rinishida ifodalanadi. Assertiv xulq egasi bo’lgan insonlar boshqa odamlarning hurmatini joyiga qo’yib, birovga ziyon keltiradigan ish qilmaydilar, ammo birovlar “o’ynatmoq”chi bo’lsa, bunga aslo yo’l qo’ymaydilar. Tadqiqot davomida o’tkazilgan diagnostik suxbat, ijtimoiy-psixologik so’rovnomalarning natijalari asosida shuni ko’rsatib o’tish mumkinki, ijtimoiy hayot doirasida aynan shu xususiyat sababli ba’zan nizoli vaziyatlar yuzaga kelish holatlari kuzatiladi. Bu toifadagi insonlarda maqsadga erishish ball hisobida yuqori ifodalangan bo’lib, muxolif bo’lganlarga ziyon etkazmasdan, ya’ni ularning qadriyatlari va nufuzlariga putur etkazmasdan ish ko’radilar. Bu jihatdan qaraganda, assertivlik ijtimoiy munosabatlar tizimining takomillashuvi uchun ham xizmat qilib, jamoada In va Aut guruhlarning paydo bo’lmasligi uchun xizmat qila olishini kuzatish mum kin.

Assertivlik psixologiya fanining umumiy psixologiya, ijtimoiy-psixologiya va pedagogik psixologiya kabi mustaqil sohalarining tadqiqot predmeti sifatida o’rganilsa, uning tizimli psixologik tasnifi yaratiladi. Bu esa, yoshlarimizga ta’lim-tarbiya berish jarayonida ilmiy-psixologik tadqiqotlarning natijalaridan foydalanish imkonini yaratib, barkamol shaxslarni tarbiyalashda amaliy ahamiyat kasb etadi.