N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

4. Sanoat korxonasining biznes-rejasi
T adbirkorlik - korxonalar x o 'ja lik yuritish faoliyatining uzluksiz qism i 
b o 'lib , foyda (darom ad) olish va uni k o 'p ay tirish g a qaratilgan b o 'lad i. K orxonalar 
hayotida u, boq ib eg 'am lik k a berilish, tu rg 'u n lik va isrofgarchilikni inkor qilishni 
anglatadi. K orxona rahbari yoki m utaxassis tadbirkorlik va tashabbuskorlik 
«ruhiga» ega b o 'lm asa, demak, u b o ’sh yoki yom on xodim , xizm atda belgilangan 
soatlam i o 'tk azib o 'tiru v ch i shaxs hisoblanadi. A ksincha, tadbirkorlik va 
tashabbuskorlik «ruhiga» ega b o 'lg a n m utaxassis yoki m ansabdor shaxslar ishlab 
chiqarish sam aradorligini oshirish va rivojlantirish, m ehnat sifatini k o 'tarish va 
korxonaning oladigan darom adlarini k o 'p ay tirish y o 'llarin i izlab topadilar.
Tadbirkorlikni k o 'p in c h a m uayyan shaxsga « b o g 'lab q o 'y ad ilar» ham da bu 
shaxsni tadbirkor yoki biznesm en deb ataydilar. B undan tashqari bir guruh 
shaxslardan tashkil topuvchi ja m o a tadbirkorligi ham m avjud. B u holatni jam o a 
biznesi yoki jam o a tadbirkorligi deb atash m um kin.
A gar yakka shaxs individual tarzda yoki k ichik b ir jam o a vositachilik, oldi- 
sotdi, m aslahat va boshqa xizm atlar bilan sh u g 'u llan sa, u holda b iznes-reja talab 
qilinm aydi. B oshqa hollarda 
b iz n e s -r e ja
yangi korxona tashkil qilish yoki biron- 
bir tijorat loyihasini am alga oshirish uchun m o 'ljallan ay o tg an asoslangan xatti- 
harakatlam i o 'z ichiga oluvchi hu jjat hisoblanadi. U ning asosiy vazifasi, 
korxonaga o 'z im koniyatlarini baholash, bozordagi istiqbolni, zaruriy xarajatlam i 
aniqlash, korxona faoliyatining birinchi yillarida «suv ostidagi toshlar»ni aniqlash 
ham da m azkur faoliyat turining foydali yoki zararli ekanligini baholash 
ko 'rsatk ich lari yordam ida hisoblashga yordam berishda deb belgilanadi.
B iznes - reja doim iy hujjat b o 'lib , m untazam ravishda yangilab boriladi, unga 
ham korxonaning ichida, ham um um an iqtisodiyotdagi sharoitlarga qarab ro 'y
bergan o 'zg arish lar kirtiladi.
O datda har b ir korxona biznes-reja tuzadi, lekin bunday hujjatlam i 
tayyorlash im koniyatlari har xil b o 'lish i m um kin: biznes — rejani ishlab chiqish 
uchun kichik firm alar konsalting tashkilotlarining m utaxassislarini ja lb etishlari 
m um kin.
136

---

B iznes 
- 
reja korxonaning m uayyan 
bozordagi 
faoliyatining 
aniq 
y o 'n alish in i o 'rg a n ish m aqsadida o 'tk azilad ig an tadqiqotlar va tashkiliy ishning 
natijasi b o 'lg an i m unosabati bilan u quyidagilarga asoslanadi:
• m a'lu m , tovarni ishlab chiqarish (xizm atlar k o 'rsatish ) ning aniq loyihasiga;
• yangi turdagi buyum lar yaratish yoki yangi xil x izm atlar k o 'rsatish g a;
• korxonaning 
z a if 
va 
kuchli 
tom onlarini 
aniqlab, 
boshqa 
korxonalardan o 'z ig a
xos xususiyatlarini va farqlarini aniqlab olish 
m aqsadida har tom onlam a o 'tk azilad ig an ishlab chiqarish - x o 'ja lik va 
tijorat tahliliga;
• aniq vazifalam i am alga oshirish uchun q o 'llan ilad ig an m oliyaviy, texnik - 
iqtisodiy va tashkiliy m exanizm larga.
B iznes - reja korxonaning rivojlanish strategiyasini belgilab beradigan 
asosiy hujjatlardan biridir. Shu bilan birga u firm a taraqqiyotining u m um iy 
kontseptsiyasiga asoslanadi, strategiyaning iqtisodiy va m oliyaviy jih atlarin i b ir 
m uncha batafsil bayon etadi, aniq-tayin chora-tadbirlarni texnik-iqtisodiy jih atd an
asoslab beradi. Strategiyani am alga oshirish - texnik, tashkiliy va iqtisodiy 
o 'zg arish lam in g m a 'lu m vaqtgacha o ’zaro m axkam b o g ’langan butun b ir tizim i 
sifatida tuzilgan keng investitsiya dasturlariga asoslanadi.
B iznes-reja investitsion d astu m in g odatda b ir necha yil ichida am alga 
oshirilishi kerak b o ’lgan b ir qism ini o 'z ichiga oladi.
K orxonaning strategik faoliyatida quyidagi tartib k o 'z g a tashlanadi.
1 - bosqichi. R ivojlanish kontseptsiyasini ishlab chiqish
2— bosqichi. R ivojlanishniig investitsion dasturi
3— bosqichi. O 'rta c h a m uddatli davrga biznes — rejani tuzish
4- bosqichi. B iznes - rejani am alga oshirishga doir chora - tadbirlar
B iznes - rejaning asosiy m arkazi 
m oliyaviy resurslam i ja m lash d ir. 
K om paniya sarm oyasini k o 'p a y tirib borishning m uhim vositasi ayni shu biznes - 
rejadir. B iznes - reja b o 'lg 'u s i sheriklar bilan m uzokaralar olib borilay o tg an d a 
biznes -ta k lif uchun asos b o 'lib xizm at qiladi, u korxonaning asosiy xodim larini 
ishga ta k lif etishda katta ro l’ o 'y n ay d i.
B iznes - reja korxonaning ichki hujjati b o 'lib g in a qolm ay, balki undan 
investorlam i ja lb qilishda ham foydalanish m um kin. Investorlar tav ak k a l qilib 
sarm oya berishdan a w a l loyixaning sinchiklab ishlab chiqilganiga ishonch hosil 
qilishlari va uning sam arali ekanligidan xabardor b o 'lish lari kerak. U la r sarm oya 
berish im koniyatlarini k o 'rib chiqish oldidan biznes - rejani o 'rg a n ib chiqishlari 
lozim. B unga k o 'ra biznes - rejaning hajm i 50 betdan ortm aydigan b o 'lis h ig a
harakat qilish kerak.
B iznes-rejani tayyorlash natijasida «