N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

A m o r t iz a t s iy a
- (lotincha am ortisatio - qoplash), asosiy kapital (fondlar) 
am ortizatsiyasi - asosiy kapital (m ashina va m exanizm lar, jih o zlar va uskunalar,
70

---

\
b inolar va 
inshootlar)ning ekspluatatsiya jaray o n id a eskirishi va ayni paytda ular 
q jyrnatining 
m uayyan davr d avom ida ishlab chiqarilayotgan tayyor m ahsulotga 
o 'tib b o r ish iK.
A sosiy vositalar m oddiy yoki jism o n a n va m a'n an eskiradi. M oddiy eskirish 
m ehnat 
vositalaridan foydalanish ja d a llig i va uning korxonada ishlatilgan 
m uddatlari bilan belgilanadi. M a ’n a v iy eskirish fan va texnika taraqqiyoti 
n atijasid a 
m ehnat vositalarining arzo n lash u v i ham da iqtisodiy jihatdan m ukam m al 
b o'lgan Y angi m ehnat vositalarining yaratilishi va jo riy qilinishi bilan b o g 'liq . 
A m ortizatsiya m e 'y o ri asosiy fon d lar turiga, xizm at qilish m uddatiga k o 'ra
tabaqalashtiriladi. 
A m ortizatsiya 
qiym ati 
ishlab 
chiqarilgan 
m ahsulotning 
tannarxiga kiritib boriladi. M ah su lo t sotilgach, bu qiym at 
a m o r t iz a t s iy a
a j r a t m a l a r i
k o 'rin ish id a eskirgan jih o z la r o 'm ig a Y angisini sotib olish uchun 
zarur b o 'lg a n m a b la g 'la r sum m asi tarzid a ja m g 'a rila d i.
A m o r t iz a t s iy a a j r a t m a la r i 
- m ahsulot tannarxiga kiritiladigan asosiy 
fondlar am ortizatsiyasi sum m asi; aso siy fondlam i qism an tiklash (kapital ta 'm ir va 
Y angilash) va to 'liq tiklash (ren o v atsiy a) fondlarini yaratishga xizm at qiladi. 
A m ortizatsiya ajratm alari m e 'y o rla ri asosiy fondlar qiym atiga proportsional 
ravishda hisoblanishi, y a 'n i tax m in iy foydalanish m uddatiga tekis taqsim lanishi 
yoki kam ayib boruvchi balans u su lid a - jadallashtirilgan tartibda hisoblanishi 
mumkin. Jadallashtirilgan tartibda fo y dalanishning birinchi yilida am ortizatsiya 
m e'yori 2 m arta oshiriladi, ikkinchi yili qoldiq qiym atining 20% va shu tarzda 
ajratm alar nazarda tutiladi. N atijad a aso siy fondlar qiym atining 23 qism i ular 
xizm at 
m uddatining 
yarm idayoq 
am ortizatsiyalanadi. 
A m ortizatsiya 
m e'yorlarining pasaytirilishi asosiy fo n d lam in g Y angilanishini sekinlashtiradi, 
oshirilgan 
m e 'y o rla r 
m ahsulot 
tannarxini 
qim m atlashtiradi. 
Shu 
sababli 
am ortizatsiya ajratm alari davlat tom o n id an tartibga solinadi. A m ortizatsiya 
ajratm alari ta'm in lan ish i kerak b o 'lg a n aso siy shart asosiy fondlar eskirishini to 'liq
qoplashi va ulam i tak ro r yaratishni ta 'm in la sh id ir. B ozor iqtisodiyoti rivojlangan 
m am lakatlarda 
davlat 
am ortizatsiya 
ajratm alari 
norm ativlarini 
belgilab, 
jadallashtirilgan am ortizatsiya orqali tad b irk o rlarg a soliqqa tortiladigan foyda 
sum masini kam aytirishga im koniyat y aratib beradi. A yni paytda asosiy fondlar 
qiym atini hisobdan chiqarishni tezlatish tadbirkom i asosiy fondlam ing m a'n av iy
eskirishi bilan b o g 'liq ehtim oli b o 'lg a n z a ra r k o 'rish d an saqlaydi, Y angi texnika va 
texnologiyani tezroq jo riy etishga rag 'b atlan tirad i.
A m ortizatsiya ajratm alari a so siy fondlam ing o 'zin i yoki uning b a 'z i