N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

3. Isltlab chiqarish samaradorligini oshirish yo ’llari
Ishlab chiqarish sam aradorligini oshirishning ju d a k o 'p , xilm a-xil om illari 
va asosiy y o 'n alish iar m avjud. Barcha om illar uch bclgiga asosan guruhlarga 
b o 'lin ish i 
m um kin: 
m anba 
b o 'y ich a, 
ishlab 
chiqarishni 
rivojlantirish 
va 
takom illashtirishning asosiy y o 'n alish lari b o 'y ic h a , om illam ing o 'm i va am alga 
oshirish darajasi bo'yicha.
O m illarni ishlab chiqarish sam aradorligini oshirish m anbalari b o 'y ich a 
tasniflash nim alar hisobiga ijtim oiy m ehnatni tejashga erishish m um kinligini yoki 
crishilganligini aniqlashga yordam beradi. Shu nuqtai nazardan asosiy om illarga 
quyidagilarni kiritish m um kin: m ahsulotning m ehnat sig 'im i, m aterial sig 'im i, 
fond sig 'im i ham da kapital m ablag' talablikni kam aytirish, tabiiy resurslardan 
ratsional foydalanish va vaqtni tejash. Lckin bunday tasniflash talabga jav o b
berm aydi. Bu savollarga jav o b topish uchun ishlab chiqarish sam aradorligini 
o shirishning 
barcha 
om illarni 
ishlab 
chiqarishni 
rivojlantirish 
va 
takom illashtirishning asosiy y o'nalishlari b o 'y ic h a guruhlash kerak. U lar ijtim oiy 
m ehnatni tejashga qaratilgan texnik, tashkiliy, iqtisodiy va ijtim oiy ch ora-tadbirlar 
kom pleksidan iborat. Bu y o 'n alish iar g ’oyat xilm a-xildir. Eng m uhim lariga 
q uyidagilar kiradi:
■ 
ishlab chiqarish strukturasini yaxshilash;
■ fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish, ishlab chiqarish va m ahsulotning 
texnik-iqtisodiy darajasini k o 'tarish , fan va texnika yutuqlarini jo riy etish 
m uddatini qisqartirish;
■ 
ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish, kooperatsiyalash, kom binatlashtirish 
va hududiy joylashtirish darajasini oshirish;
■ boshqarishning strukturasini, m oliyalash, baholash va kreditlash ham da 
rag'batlantirish tizim ini takom illashtirish;
■ inson om ilini kuchaytirish asosida m chnatkashlarning ijodiy faolligini va 
tashabbusini oshirishni y o ’lga qo 'y ish .
S anoat ishlab chiqarishini erkinlashtitish va bu tarm oqda islohotlam i 
chuqurlashtirish sam aradorlikni oshirishning asosiy y o 'n alish i hisoblanadi.
S anoat 
ishlab 
chiqarishi 
sam aradorligini 
oshirishning 
hal 
qiluvchi 
y o 'llarid a n yana biri fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirishdir. Texnik va 
texnologik om il m ehnat unum dorligini o 'stirish n in g kam ida uchdan ikki qism ini 
ta'm inlaydi.
M a ’lum ki, 
iqtisodiy 
taraqqiyotning 
turli 
bosqichlarida 
texnika 
taraqqiyotining xarakteri va m azm uni o 'z xususiyatlariga ega b o 'lad i. M asalan, 
bozor iqtisodiyotiga o 'tish natijasida fan-texnika taraqqiyoti undagi m iqdoriy 
o 'zg arish larg ag in a em as, balki k o 'p ro q sifat o 'zg arish larig a qaratiladi. U m um an,
126

---

sam aradorlik iqtisodiyotdagi sifat o'zgarishlari bilan b o g 'liq d ir, bu talab fan- 
texnika taraqqiyotiga ham to ’liq jo riy etiladi.
Sanoat ishlab chiqarishi ijtim oiy-iqtisodiy sam aradorligini yuqori darajaga 
k o 'tarish d a inson om ilining roli beqiyosdir. Insonlarning tashabbusi, ku ch -g 'ay rati, 
jonli ijodiyoti har qanday taraqqiyotning kudratli kuchi va eng m uhim m anbai 
hisoblanadi. Shu sababli ham insonni jam iy atn in g asosiy ishlab ehiqaruvehi kuchi 
deb aytadilar. U barcha yangiliklarni, shu jum ladan, yangi, ilg 'o r texnika- 
texnologiyalam i yaratadi, ishlab chiqarishni oqilona tashkil etadi, ilm iy va am aliy 
kashfiyotlar qiladi. Barcha ishlab chiqarish vositalari inson m chnati bilan 
harakatga keltiriladi, foydali narsalar hosil qilinadi. Biroq inson faqat asosiy ishlab 
ehiqaruvehi kuchgina em as, shu bilan birga ishlab chiqarish va boshqa ijtim oiy 
m unosabatlarning subyekti ham dir. O dam lar faoliyati shu m unosabatlar orqali 
ro ’yobga chiqadi. Bu faoliyat y o 'n alish i va natijalari xodim ning o ’z faoliyatida 
qanday o 'y -fik rlarg a, 
tasavvurlarga, 
m aqsadlarga, 
hayotiy yo'1-yo'riqlarga, 
m uddaolarga va psixologik e'tiq o d larg a amal qilishiga b o g 'liq . Shu sababli inson 
om ilining m ohiyati, aham iyati va m azm uni tahlil etilganda gap faqat inson 
haqidagina em as, balki avvalo inson yashab, m ehnat qilayotgan ijtim oiy 
m unosabatlarning butun tizim i bilan belgilanuvchi ijtim oiy sifatlar, faoliyatni 
rag'b atlan tiru v ch i om illar va m uddaolar haqida borishi kerak.