N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

S.l-chizma. Aylanma nitiblag'lar umumiy slrukturusi
Sanoat korxonalarida aylanm a m ab lag 'lam in g katta qism ini tovar-m aterial 
boyliklari tashkil etadi. U lam in g egallagan ulushi 75-87 %. Turli tarm oqlarda 
tovar-m aterial boyliklaridagi aylanm a m ab lag 'lar strukturasi ham turlicha b o ’ladi.
H ozirgi davrda xarajatlam ing yuqori ulushi kim yo sanoatida - 9%. 
M ashinasozlik sanoatida esa boshqa sanoatlam iki bilan solishtirganda zaxiralar 
ancha past, tugallanm agan ishlab chiqarish va o ’zida tayyorlangan yarim fabrikatlar 
esa ancha yuqori.
X om ashyo va m ateriallam ing ishlab chiqarishdagi zaxiralari sum m asi turli 
tarm oqlarda turlicha b o ’ladi, u tarm oq chiqaradigan m ahsulotning texnik-iqtisodiy 
xususiyatlaridan b o g ’liq b o ’ladi.
A sosiy va aylanm a fondlam ing um um iy ishlab chiqarish fonlaridagi ulushi 
turli sohalarda turlicha b o ’ladi. M asalan, asosiy fondlam ing ulushi um um an 
sanoatda o ’rtacha -75% , m ashinasozlikda - 55-65% , neft qazib olish sanoatida — 
97% , neftni qayta ishlash sanoatida - 90% , gaz sanoatida -97% ni tashkil etadi.
80

---

X
N eft va gaz qazib chiqarish sohasi va uni qayta ishlash sanoatida aylanm a 
m ab lag 'lar tarkibi jih atid an bir-biridan farq qiladi. N eft va gaz qazib chiqarish 
sanoatida yordam chi m ateriallam ing ulushi yuqori, shuningdek tez yem iriladigan 
ham da eskiradigan jih o z la r va instrum entlar, ta'm irlash uchun ehtiyot qism lar 
kiradi. N eftni qayta ishlash sanoatida aylanm a vositalarning asosiy qism i xom - 
ashyo va asosiy va yordam chi m ateriallarga to 'g 'r i keladi.
N eft va gaz sanoatining aylanm a fondlari tarkibida o 'z ig a xos bir qator 
xususiyatlari m avjud. M asalan, tara va tara (qadoqlash) m ateriallari ushbu sohada 
ju d a kichik ulushni (1,5% ) tashkil ctadi. M ehnat prcdm etlari k o 'p sonli b o 'lib , 
ulam i ishlab chiqarishdagi vazifasiga k o 'ra keng tasniflash m um kin. H ar bir 
sohada aylanm a vositalarning tuzilishida farqlar m avjud. N eft va gaz sohasining 
o 'zig a xosligi bu - xom -ashyo, asosiy m ateriallar, yarim tayyor m ateriallar va 
tugallanm agan ishlab chiqarishning m avjud em asligidadir.
Ishlab chiqarish fondlari tarkibida aylanm a m ab lag 'larn in g ulushi neft va gaz 
qazib chiqarish sanoatida 3-4% ni, neftni qayta ishlash va neft-kim yo sanoatida 9- 
10% ni tashkil etadi.