N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

1. Jadal (sliiddatli) marketing.
Buni k o ’pchilik xaridorlar - tovar to ’g ’risida m a ’lum otga ega b o ’lm agan yoki 
b o ’lgani ham uning yuqori narxidan ta ’sirlanm agan holda ishlatadi. X aridorlarni 
ja lb qilish, ulam in g talabini shakllantirish tadbirlari o ’tkazishga katta m ab lag ’ 
ajratish orqali uyushtiriladi. T ovarning ham narxi yuqori o ’rnatilib k o ’p foyda 
olish nazarda tutiladi.
2. Bozorga tanlov asosida kirish uslubi.
U ning hajm i katta b o ’lm agan holatda ishlatiladi. T ovar k o ’pchilikka noaniq, 
unga yuqori narx q o ’yilsa ham xaridorlar sotib olish m um kin. R aqobatchilar 
bozorda ju d a oz va shuning uchun talabni ra g ’batlantirishga kam x arajat qilib 
k o ’proq foydaga erishish m um kin.
3. Bozorga keng ко 'lamli kirib borish uslubi.
B ozom ing hajm i katta, tovar haqida xaridorlar kam taassurotga ega va uning 
narxi balandligiga rozi b o ’lm agan davrda ishlatiladigan uslub. U ndan tashqari 
raqobat kuchli, tovar ishlab chiqarishni k o ’paytirish natijasida uning tannarxi 
pasayadi va «narxlar ja g ’i»ga im kon yaratadi. R ag ’batlantirishga k o ’proq m ab lag ’ 
ajratishga im koniyat yaratiladi.
4. Sust marketing uslubi
bilan bo zo m in g hajm i katta b o ’lganda, xaridorlar 
tovam i yaxshi bilsada, kam roq x arajatlar qilib, pastroq narx orqali, raqobat kam 
sharoitda m uvaffaqiyatga erishiladi.
Tovar bozorining o ’sish bosqichida bozorga kirgan tovar bilan iste’m olchilar 
k o ’proq tanishgani tufayli raqobatchilam i siqa boshlaydi. A gar bozor katta b o ’lsa, 
raqobatchilar ham bizning to v arg a o ’xshash tovar ishlab chiqara boshlaydi. 
R aqobatchilarga qarshi bozorga o ’sha tovarning yangi-yangi turlari va yangi 
xaridorlari uchun ishlab chiqiladi. SH u davrda, ayrim tovarlam ing m odelini 
yangilash va talabni shakllantirishning har xil tadbirlari o ’tkaziladi.
R eklam ada tovarning am aliyotdagi 
iste’m olchilar tajribasida 
sinalgan 
xususiyatlari k o ’proq yoritiladi, im tiyozlar va narxni pasaytirishgacha q o ’llaniladi.
T ovar bozorining etilish (pishgan) davrida tovarning to ’la assortim enti 
bozorga kiritilgan va 50 foizdan ortiq xaridorlarga kerakli tovar bilan ta ’m inlangan 
b o ’ladi. Endi tovam i asosan konservativ dunyoqarashli xaridorlar sotib olishadi. 
T alabni ra g ’batlantirish tadbirlari asosan tovarning foydaliligini yoritishga 
qaratiladi.
T ovar bozorining to ’yinishi 
davrida tovar asosan 
sotilishi, 
bozorda 
iste’m olchilam ing qaytadan xarid qilishlari hisobiga am alga oshiriladi. Talabni 
ra g ’batlantirish siyosati sam ara berm ay qoladi. SH uning uchun bozorda yaxshi
193

---

talabga ega tovarlar qoldiriladi. 
A m m o rek lam a s u s a y tirilm a y , 
aksincha 
kuchaytiriladi. N arx pasaytirilib, tovar k o ’pchilik x a rid o rla rg a yaqinlashtiriladi.
T ovar b ozorining tushkunlik davrida talab n i va s o t is h n i ra g ’batlantirish 
tadbirlari shu tovar uchun to ’xtatiladi. S otuvchilarga q a r a tilg a n ra g ’batlantirish 
tadbirlari, asosan to v a r sotilishi hajm ini k o ’pay tirish m a q s a d id a olib boriladi:
• pul m ukofoti berish;
• q o ’shim cha d am olish kunlari, firm a hisobidan s a y o x a tla r g a borish;
• qim m atbaho so v g ’alar;
• m a ’naviy ra g ’batlantirish;
• korxona faoliyati reklam asi;
• xayriya ishlarida faol qatnashish va boshqalar.