N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

2. Sanoat korxonalarida marketing strategiyasini ishlab chiqish
M arketingning tarkibiy tuzilishi haqida fikr yuritilganda uning 2 darajada 
am al qilishini - m ikrom arketing va m akrom arketing turlari m avjudligini alohida 
ta ’kidlash zarur. B u tushunchalam i fanga birinchi m arta F.K otler 1972 yilda kiritdi 
va ulam i x o ’ja lik faoliyati bilan sh u g ’ullanadigan tashkilotlar bilan b ir qatorda
184

---

foyda olish bilan b o g ’liq b o ’lm agan m adaniyat, ijtim oiy, siyosiy v a shunga 
o ’xshash tashkilotlarga nisbatan ham q o ’lladi.
M ik r o m a r k e tin g
- korxonaning ishlab chiqarishni shakllantirish, tovarlar va 
xizm atlam ing tayyorlovchidan iste’m olchi yoki foydalanuvchiga borish oqim ini 
boshqarish bilan b o g ’liq b o ’lgan faoliyatdir.21 U ning asosiy vazifasi talabni 
qondirish va ayni paytda korxona oldiga q o ’ygan m aqsadlarga erishishdir. 
Boshqacha aytganda bu ijtim oiy iqtisodiy jaray o n b o ’lib, m ahsulot yoki 
xizm atlarga b o ’lajak talab tarkibini o ’rganish, shuningdek bu talabni, taklifni 
shakllantirish iste’m olchiga axborot berish y o ’llari bilan qondirish m aqsadini 
k o ’zlaydi.
Turli darajadagi boshqarish vositalari va usullari o ’zaro farq qilinadi. Korxona 
darajasida asosan m arketing-m iks vositalaridan foydalaniladi. U ndan yuqoriroq 
darajalarda investitsiya siyosati narxlarni boshqarish, ilm iy tadqiqot va tajriba- 
konstruktorlik ishlari va shunga o ’xshash faoliyat k o ’rsatadi.
M arketingni boshqarish - m arketing faoliyatini am alga oshirish uchun zarur 
b o ’lgan barcha m oddiy, m oliyaviy, m e ’yoriy va boshqa resurslarning m ajm ui 
b o ’lib, uni am alga oshirish ja ray o n id a barcha xodim lar faoliyatini b ir m aqsadga 
y o ’naltirish, uyushtirish va m uvofiqlashtirishdan iboratdir. B unda iqtisodiy, 
texnikaviy va boshqa qonunlardan ongli ravishda foydalaniladi. Bu faoliyat 
m arketologlardan nihoyatda katta bilim , shijoat va tuganm as m ehnat talab qiluvchi 
m urakkab tizim dir.
M arketingni boshqarish tizim ining tarkibiy qism lari: m aqsad tam oyillari, 
vazifalari, tashkiliy tuzilishi, usullari, boshqarishning texnika va texnologiyasi, 
kadrlar va boshqalardan iborat. M arketingni boshqarishning m aqsadi tizim ning 
to ’g ’ri va m urakkabligi darajasiga qarab o ’zgaradi. U ning tashkiliy tuzilishini 
m ezoni va m aqsadi deganda m arketingning tarkibiy tuzilishining dinam ik 
barqarorligi, evolyusiya o ’zgarishlari va tashqi m uhit bilan o ’zaro ta ’siri 
tushuniladi. Bu m aqsad m arketing faoliyat k o ’rsatayotgan sohalarda belgilangan 
darajadagi foyda olishga y o ’naltirilgan b archa faoliyatni boshqarishdir.
M arketingni boshqarish jaray o n i quyidigilardan tashkil topilgan:
• bozor im koniyalarini tahlili;
• m aqsadli bozorni tanlash;
• m arketing kom pleksini ishlab chiqish;
• m arketing chora-tadbirlarini hayotga tadbiq etish.
B ozor im koniyatlari tahlilida m arketing tadqiqotlari m arketing axboroti, 
m arketing m uhiti, bozor tuzilishi, ulgurji va chakana savdo tahlili olib boriladi.
21 Ph .K otler. M ark etin g E ssen tials - P re n tic e H all Inc.. 1984. 
http.7/w w w .h a rv a rd m a n a g e m e n to r.c o m d e m o \d e m o \m ark e t\p rin t.h tm
185

---

M aqsadli bozor tanlashda esa talab hajm i va b o zo m i segm entlash jarayonlari 
k o ’rib o ’tiladi.
M arketing kom pleksini ishlab chiqarishda esa tovar ishlab chiqarish, tovarga 
narx o 'm a tish , tovarlam i tarqatish usullari va sotishni ra g ’batlantirish, ishlab 
chiqarishning kom m unikativ siyosati ustida ishlar olib boriladi.
M arketingni tashkil etish - m arketing xizm atini boshqaradigan idoralam ing 
tashkiliy k o ’rinishi b o ’lib, u yoki bu topshiriqni bajarish uchun b o ’ysunish va 
javobgarlikni belgilaydi.
B ugungi kunda k o ’p sondagi m arketing b o ’lim larining tashkiliy tuzilishlari 
m a ’lum: bajariladigan funksiyalar b o ’yicha, geografik hududlar b o ’yicha, tovarlar, 
m arkalar va(yoki) bozorlar b o ’yicha. Dem ak, m arketingni tashkil qilish korxonada 
bir necha y o ’nalishda am alga oshirilishi m um kin: