N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

1. F u n k sio n a l ta sh k il etish . 
K orxonada m arketing b o ’lim ini tashkil etishning 
eng keng tarqalgan turi hisoblanadi. B unda jav o b g arlik taqsim ot, sotish, ta ’m inot 
va tovar harakatini tashkil qilish doiralariga q o ’shiladi. U shbu funksiyalam i 
bajaruvchilar korxonaning m arketing b o ’yicha vise-prezidentiga b o ’y su n a d ila r."
Funksional tashkil etishning yutuqlari, b o ’linm alam ing boshqarishdagi 
soddali, bajariladigan funksiyalarga yuqori javo b g arlik d an iboratdir. Lckin bu 
tuzilishning qator kam chiliklari ham m avjud:
•to v a rla r b o ’yicha m axsus b o iim la m in g y o ’qligi;
•b o z o m in g hududiy segm entlari b o ’yicha m axsus b o ’lim lam ing y o ’qligi; 
•b o z o r 
talablarining 
o ’zgarishi 
va 
is te ’m olchilar 
talabiga 
operativ 
reaksiyaning sustligi;
•m ark etin g tashkilotlari tadbirlam ing m oliyalashtirish m asalalarini hal 
etishning qiyinlashganligi.
2. 
T o v a r la r ta m o y ili b o ’y ich a ta sh k il e tish . 
U nda funksional tam oyillarga, 
yana b ir tovar m arkasi uchun boshqaruvchilar q o ’shiladi. Bunda tovar ishlab 
chiqarishni tovar assortim enti b o ’yicha rahbar boshqarib, unga barcha tovar 
gum hlari b o ’yicha boshqaruvchilar b o ’ysunadi, o ’z navbatida ularga h ar bir 
alohida to v ar uchun boshqaruvchilar b o ’ysunadi. H ar b ir tovar b o ’yicha 
boshqaruvchi ushbu tovam i ishlab chiqarish b o ’yicha rejalar tuzadi, ulam ing 
bajarilishi ustidan nazorat qiladi, natijalam i tekshiradi, kerak b o ’Isa ushbu rejalam i 
qayta k o ’rib chiqadi. M arketing xizm atining tashkiliy tuzilishi bu kabi b o ’lgan 
shakl, avvalo ishlab chiqaradigan tovarlar assortim enti keng b o ’lgan firm alarda 
o ’zini oqlaydi. B irinchi bor tovar b o ’yicha tashkil etish 1927 yilda “ P rocter & 
G am ble” firm asi tom onidan q o ’llanilgan. U lam in g “C am ay” nom li yangi atir 
sovuni bozorda yaxshi ketm ayotgan edi va keyinchalik kom paniya prezidenti
•
22 P h ilip K o tler. A F ra m e w o rk fo r M ark etin g M a n ag em ent. - P re n tic e-H a ll, Inc. A P e a rso n E d u catio n
C o m p a n y U p p e r Sad d le R iv er, N .J .,2001.
186

---

b o ’lgan bir yosh m utaxassis N eyl X. M akelroyga ushbu tovam i qayta ishlash va 
sotuvini ra g ’batlantirish vazifasi yuklatildi. Ish m uvaffaqiyatli kechganidan s o ’ng, 
kom paniyada tovarlar b o ’yicha boshqa boshqaruvchilar ham vujudga keldi. 23
T ovar tam oyili b o ’yicha tashkil etish shakli ham , shuningdek kam chiliklarga 
ega. B oshqarishning bu kabi tizim i m arketing faoliyatining o ’ziga xos tom onlarini 
doim ham e ’tiborga olm aydi. T ovarlar b o ’yicha guruhlar ishchilari o ’z 
m ajburiyatlarini sam arali bajarish uchun yetarlicha huquqlarga ega emas, 
boshqaruv apparatida katta sonli guruh va guruhchalar paydo b o ’lishi bilan ularni 
ushlab turish katta xarajatlar talab qiladi.
3.