N. N. Azizxodjaeva tomonidan yozilgan bo‘lib, oliy maktab o‘qituvchilari pedagogik mahorati va pedagogik texnologiyalar zamonaviy muammolarini ochib beradi

M a’ruzani gumh bo‘lib muhokama qilish 
pedagogik aspektda seminam ing 
eng aham iyatli qism i hisoblanadi, binobarin, sem inarda talabalar jonli 
bilish faoliyatiga jalb qilinadilar. 0 ‘qituvchi awalo m a’ruza va axborot mazmunini 
m uhokam a qilishga o ‘tar ekan, bu m azm un qanchalik talabalar darajasida 
ek a n lig in i b a h o la y olishi lozim . M a ’ru za m a z m u n in in g tu sh u n ilish i 
m a’mzachiga shu sem inar qatnashchilarining beigan savollari va talabalaming 
o ‘qituvchi tom onidan q o ‘yilgan savollaiga (o‘qituvchi odatda ulam ing o ‘zlari 
savol berm agan taqdirda yoki ulam ing savollari m avzu m azm unining bir 
tom onigagina aloqador b o ‘lganda talabalarga savol bilan m urojaat qiladi) 
javob berishlari chog‘ida baholanadi.
M a ’m z a m azm uni b o ‘yicha beriladigan savollam i ikki gum hga ajratish 
mumkin: m azm unni oydinlashtiradigan savollar va m azm unni rivojlantirishga 
qaratilgan savollar. M azm unni oydinlashtiradigan savollarga javoblar m a’ruza 
b a y o n id a g i a y rim o ‘rin la r n i ta k ro rla s h n i ta la b q ila d i, m a z m u n n i 
rivojlantirishga qaratilgan savollar esa m a’m zani yanada to ‘ldirishni talab 
qiladi. 0 ‘qituvchi aw alo birinchi g u m h savollam i tashkil etadi, u ndan 
so‘ng ikkinchi gum h savollarga jam o a b o ‘lib javob qidiradi. M azm unni 
rivojlantirishga qaratilgan savollami m uhokam a qilish k o ‘pincha talabalarda 
turli, m uqobil javoblam i ham yuzaga keltiradi. Bunday javoblam ing b o ‘lishi 
xilma —xil nuktai nazarlam ing to ‘qnashuviga sabab b o ‘ladi va u sem inam ing 
m unozaraga aylanishiga olib keladi. Seminami munozara shaklida tashkil etish 
o ‘qituvchining m uhim vazifasi hisoblanadi. M unozara shaklida sem inar
81

---

o ‘tkazish talabaning fikrlash va m uloqot qobiliyatlarining shakllanishi uchim 
tezkor om il sifatida katta ahamiyatga molikdir.
Seminardagi m unozara quyidagilami ko‘zda tutadi:
• 
sem inar jarayonida qd'yilgan savollarga javob berishda talabalaming
erkin fik r bildirish va asoslay olishlarini ta ’minlash;
• taalluqli javoblam ing boshqa talabalar tomonidan tushunilishini ham
ta \'minlash;
• 
nuqtai nazarlarga tanqidiy m ulohazalar bildirishni tashkil etish, ularm
oydinlashtirish, td'ldirish, oizgartirish;
• 
oydinlashtirilgan, td'ldirilgan, d'zgartirilgan fik rla m in g tushunilishini
та m iniash;
• qd'yilgan savollarga y a k d il isbotlar asosida javoblar berishga ko'nikm a
hosil qilish.
M unozarani shu jarayonda qo‘yilgan savollarga berilgan javoblardan iborat 
xulosalami shakllantirish va shunday m uam m olam i belgilash orqali yakunlash 
kerakki, ular keyingi sem inarlar yoki talabalam ing m ustaqil ishlarida hal 
qilinadigan b o ‘lsin.
H ar bir m a ’ruza m uhokam asi lining asosiy qoidalari va m uhokam a 
(m unozara) natijalarini qayd qilgan holda qisqacha um um lashtirish bilan 
y a k u n la n is h i lo zim . S e m in a r m a v zu sin in g m a z m u n in i x u lo sa lash , 
m a’ruzachilar va sem inar qatnashchilarining tayyorgarlik darajasini, ulam ing 
sem inar davom idagi faolligini baholash ham da sem inar samaradorligining 
um um iy bahosi va keyingi sem inar m ashg‘ulotiga m aqsad q o ‘yish bilan 
tugallanadi.
Shunday qilib, bilim larni chuqurlashtirish va kengaytirish b o ‘yicha 
sem inarlar quyidagi bosqichlam i qam rab oladi:
1. Sem inar m avzusining dolzarbligini asoslovchi
o
‘qituvchining kirish
suhbati.
2. Sem inar m avzusi m azm unini tushunish uchun zarur bo4gan bilimlarni
yuzaga chiqarish.
3. Tayyorlangan m a ’ruzasi bd'yicha talabalam ing chiqishlarini tashkil
etish va ulam ing kd'targan m asalalarini sem inar qatnashchilarining tushunib
olishlarini ta ’minlash.
4. Seminarga qo'yilgan talabalar ma ’m zalarining m uhokam asini tashkil
etish.
5. Sem inam i yakunlash.
T a la b a la m in g o ‘z fa o liy a tla rin i tash k il etish n i sh a k lla n tirish va 
rivojlantirishga esa bilimlarni egallash, maqsad va vazifalami q o ‘yish malakasini 
hosil qilish, o ‘z faoliyatini rejalashtirish, nazorat qilish va baholashni ko ‘zda 
tutgan sem inarlar katta yordam beradi. Bunday m alakalam i shakllantirish, 
odatda, o ‘quv ishlari m azm unini tashkil etuvchi m ateriallar, leksiya, ilmiy 
va o ‘quv-metodik adabiyotlami konspekt qilish, m a’ruza va referatlami yozish,
82

---

n'quv va ilmiy axborotlar m azm unini tushunish va eslab qolish asosida 
tnnlga oshiriladi.
Bu tip d ag i sem inarga tayyorgarlik k o ‘rishda o ‘qituvchi talabalar 
mulaola qiladigan m ateriallar asosida bajariladigan ishlam ing tam oyillarini, 
n'/.iga xosligini, metodikasini o ‘rganadi, ishlaming bajarilish muvaffaqiyatlari 
(n ilijalari)ni baholash m e’yorlarini to ‘laligicha yoki ayrim qismlari b o ‘yicha 
tи b’ilab chiqadi va pirovard natijada talablar darajasiga yetkazadi.
• 
me ’yorlari asosida bajarilgan ishlar natijalarini tahlil qilish va baholash;
• 
o‘z ishlarini takomillashtirish bo'yicha vazifa qo'yish.
Sem inam ing bu turiga tayyorgarlik k o ‘rishda talabalar o ‘qituvchining
tO|)shirig‘iga ko ‘ra o ‘quv ishlarining u qadar katta b o ‘lmagan konkret material 
i.ii/.idagi m uayyan turini (m asalan, konspektlashtirish) mustaqil bajaradilar.
0 ‘z faoliyatlarini tashkil etish m alakalarini shakllantirishda talabalar 
Mnyidagi izchillikdagi bloklar harakatlarini bajarishi lozim b o ‘ladi:
• 
berilgan o'quv m ateriallari asosida m uayyan o 'quv ishlari turlarini
bajarish, konspektlashtirish, referat yozish;
• bajarilgan ishlar n a tija la rin i nam unaga 
qiyos qilish va fa o liy a t
natijalarini m uvaffaqiyat me *yorlariga kxfra baholash;
• 
bu turdagi ishlam i sam arali bajarish m etodikasi bilan tanishish;
• tanlangan metodikaga mosligini aniqlash orqali bajarilgan ishlardan
Inydalanish usullarini tahlil qilish va baholash;
• 
faoliyatiga baho bergan holda ishlam i samarali bajarish m etodikasini
nydinlashtirish va yangi m aterial asosida ishning bajarilish rejasini tuzish;
• belgilangan reja asosida ishlam i bajarish, yu z beradigan qiyinchiliklam i
aniqlash, ulam ing sabablarini tahlil qilish va uning oldini olish usullarini
ijidirib topish (o' qituvchining yordam ida);
faoliyatning m uvajfaqiyatli chiqishligi
sem inar sifatida tavsiya etadilar.
0 ‘qituvchi sem inam i boshlar ekan, talabalam i uning maqsadi va vazifasi 
bilan tanishtiradi va ular to m o n id an bajarilgan vazifalam i tekshiradi. So‘ng 
o ‘qituvchi talabalarga old in d an tayyorlab