N. M. Alovddinova Ilmiy va pedagogik xizmatlar markazi direktori

40
TEXNOLOGIYA VA DIZAYN YO‘NALISHI
Aniqlik darajasi 0,1 mm bo‘lgan asboblarda 
noniusdan olinadigan kasr sonlar millimetrning 0,1 
ulushlarida hisoblansa, aniqlik darajasi 0,05 va 0,02 
mm bo‘lgan asboblarda millimetrning 0,05 va 0,02 
ulushlarida hisoblanadi. Bunday shtangensirkullardan 
tekislikdagi rejalash ishlarini olib borishda sirkul va 
xatkash sifatida ham foydalaniladi. Hozirgi kunda 
shtangensirkullarning elektron raqamli turlari ham keng 
tarqalgan (26-rasm).
Aniqlik darajasi 0,1 mm bo‘lgan shtangensirkul nonius (9) shkalasining uzunligi 
9 mm bo‘lib, u 10 ta teng bo‘lakka bo‘lingan. Demak, noniusning har bir bo‘limi 9 mm : 
10 = 0,9 mm ga teng. Noniusning noli shtanganing noli bilan mos kelsa, uning o‘ninchi 
chizig‘idan tashqari hech bir chizig‘i shtanga chizig‘i bilan mos kelmaydi (bir to‘g‘ri 
chiziqda yotmaydi). Bunda noniusning 10-chizig‘i shtanganing 9-chizig‘iga mos keladi. 
Deylik, noniusning 0 chizig‘i shtanganing 0 chizig‘idan o‘tib, 1-chizig‘iga yetmagan 
bo‘lsin, 6-chizig‘i esa shtanga chizig‘iga mos kelsin. U holda hisob 0,6 mm bo‘ladi. 
Ikkinchi o‘lchashda noniusning noli shtanganing 25-chizig‘idan o‘tgan. Demak, butun 
son 25 mm. Noniusning 6-chizig‘i shtanganing ixtiyoriy bir chizig‘iga mos kelgan. Kasr 
son 0,6 mm. U holda shtangensirkulning ko‘rsatkichi 25,6 mm. 25-rasmda aniqlik 
darajasi 0,05 yoki 0,02 mm gacha bo‘lgan shtangensirkul tasvirlangan.
24-rasm.
SHTS-1 markali shtangensirkul: 
a) tuzilishi: 1, 4 – qo‘zg‘aluvchan jag‘lari; 
2, 3 – qo‘zg‘almas jag‘lar; 5 – qotiruvchi vint; 6 – hisob olish; 7 – glubinomer 
(chuqurlikni o‘lchaydigan sterjen); 8 – shtanga; 9 – nonius; b) hisob olish.
25-rasm.
SHTS-11 markali 
shtangensirkul: 
1 – shtanga;
2 – qo‘zg‘almas jag‘; 3 – qo‘zg‘aluvchan 
jag‘; 4 – ramka; 5 – qotiruvchi vint;
6 – xomut; 7 – xomutni qotiruvchi vint;
8 – mikrometrik surish vinti.
26-rasm.
Elektron raqamli 
shtangensirkul.
b)
a)
@edurtm_uz

---