N. M. Alovddinova Ilmiy va pedagogik xizmatlar markazi direktori

44
TEXNOLOGIYA VA DIZAYN YO‘NALISHI
1. Polotnosi o‘ta tarang tortilgan arra bilan arralash qat’iyan man etiladi. Bunday 
holat polotnoning sinishi, qo‘lning shikastlanishiga olib keladi.
2. Polotnoni sinishdan, qo‘lni shikastlanishdan saqlash uchun arralash jarayonida 
arraga ortiqcha bosim bermaslik kerak.
3. Yoriq yoki bo‘sh o‘rnatilgan dastali arradan foydalanmaslik lozim.
4. Polotnoni o‘rnatishda to‘liq (jips) tushadigan shtiftlar o‘rnatilishi kerak.
5. Arralash maqsadida tishlari yeyilgan polotnodan foydalanish mumkin emas.
6. Dasta chiqib ketmasligi va qo‘lni jarohatlab olmaslik uchun arralash vaqtida 
arrani arralanayotgan metallga urmaslik kerak.
7. Polotno qizib, tishlari tez yeyilmasligi hamda kesish xususiyatini yo‘qotmasligi 
uchun bir tekisda, shoshilmasdan arralash lozim.
Xavfsizlik texnikasi qoidalari
esa 0,8 mm dan 1,6 mm gachani tashkil etadi. Polotno mayda va yirik tishli bo‘lib, 
kesiladigan metall qattiqligi va qayishqoqligiga qarab ishlatiladi. Tishlar qadami 0,8 mm 
dan 1,6 mm gacha bo‘lib, 25 mm uzunlikdagi tishlar soni 14 tadan 32 tagacha bo‘lishi 
mumkin. 
Arra polotnosi U10, U10A, U12, U12A markali uglerodli, SHX15, X6VF legirlangan 
asbobsozlik po‘latlari hamda R9, R18 markali tez kesar po‘latlardan tayyorlanadi. 
Polotnolarda qadami 0,8; 1; 1,3; 1,6 mm li tishlar ochilgan bo‘lib, polotno qalinligidan 
0,2–0,5 mm ziyodroq tarzda chapara chiqariladi. Mis, latun, plastmassa kabi yumshoq 
va qovushoq materiallar uchun tishlar qadami 0,8–1 mm li, qattiqligi yuqori bo‘lgan 
po‘lat va cho‘yanlar uchun tishlar qadami 1,3 mm li, yumshoq po‘latlar uchun tishlar 
qadami 1,6 mm li polotnolardan foydalaniladi.
Chilangarlik arralari tishlari duradgorlikdagi tiluvchi arralar tishlariga o‘xshash 
qiyshiq bo‘lib, polotno dastgohga tishlari oldinga – tortqi vint tomonga qaratib 
o‘rnatiladi va tortqi vint yordamida taranglanadi. Polotnoni taranglashda quloqli gayka 
qo‘l bilan buraladi. Ortiqcha tarang tortilgan, shuningdek, bo‘sh o‘rnatilgan polotno 
ish vaqtida uzilib yoki tishlari sinib ketishi mumkin. Shuning uchun uni normal holda 
taranglash kerak. Arra polotnosi arralanadigan material o‘lchami (uzunligi)ga qarab 
ramka tekisligida yoki ramka tekisligiga tik o‘rnatilishi mumkin. 
Qisqa materiallarni arralashda polotno ramka tekisligida, uzun o‘lchamdagilarini 
arralashda esa 90º ga burib o‘rnatiladi. Dastgohga yangi polotno o‘rnatish yoki 
polotnoning holatini o‘zgartish uchun quloqli gayka bo‘shatiladi, dasta va tortqi vintdagi 
shtiftlar olinib (ular qisqa o‘lchamli mix yoki burama mixdan iborat bo‘lishi mumkin), 
polotno o‘rnatiladi va shtiftlar qayta kiritilib, tarangligi hisoblanadi.
Hozirgi kunda nafaqat metallarni, balki plastmassa materiallar ham chilangarlik 
arrasi bilan kesilmoqda.
@edurtm_uz

---

45
1. Chilangarlik arrasidan qanday maqsadda foydalaniladi? 
2. Chilangarlik arrasi qanday turlarga bo‘linadi?
3. Chilangarlik arrasi tuzilishini tushuntirib bering.
4. Chilangarlik arrasi bilan ishlaganda rioya qilinadigan xavfsizlik texnikasi 
qoidalari nimalardan iborat?